हतोत्साहस्य कारणम् |
प्रथमपादकाठिन्यं
स्वल्पीकुर्वन्ति है और वह सोपानं योजकाः कृतनिश्चयाः ||
First step difficulty is the reason of discouragement in the desired path. Determinate endeavourers breaks large stumbling block into multiple smaller steps.
मनस्यन्यद्-वचस्यन्यत् कर्मण्यन्यद्दुरात्मनाम् ॥
Virtuous people have the same thing in their mind, in their words and in their actions. Wicked people have one thing on their mind, another in the speech and a different thing in their actions.
हितभुक् मितभुक् चैव तथैव विजितेन्द्रिय: ॥
These people are blessed with good sleep who always speak truth, who do not spend beyond their means, who eat healthy food, who eat less and those who have conquered or controlled their senses!
प्राप्यापदं न व्यथते कदाचि-
दुद्योगमन्विच्छति चाप्रमत्तः।
दुःखं च काले सहते महात्मा
धुरन्धरस्तस्य जिताः सप्तनाः।।
One who never loses heart in calamity, carefully looks for occupation at such times, takes on grief with forbearance, his enemies get defeated for sure!!
"कालस्य, शिक्षायाः च सम्यक् उपयोगं यः करोति सः सफलः" ।
(1) न शौर्येण विना जय:।
शौर्य के विना विजय संभव नही है।
No victory without courage.
प्रेरणादायकाः उद्धरणाः भवतः जीवने नूतनां दिशां ददति
निन्दाऽपि विदुषा युक्ता न युक्तो मूर्खसंस्तवः॥
सुभाषितरत्नभाण्डागारः
It is better to get knocked off by a horse rather than riding a donkey. The condemnation from a scholar is far better than praise done by a fool
(A)प्रजां संरक्षति नृपः सा वर्धयतु पार्थिवम्।
वर्धनाद्रक्षणं श्रेयस्तन्नाशेन्यत् सदप्यसत्।।
का. नी. सा
A king protects his people and they help him to grow. Protection is always better than growth because without protection existence of growth is meaningless.
(A7)"अधः पतित्वा उत्थाय उपरि गमनम् एव मम सफलतायाः रहस्यम्" ललितमोहनशुक्लः
(A6)भवतः विश्वासः भवतः भयात् बृहत्तरः भवतु |
(A5)भाषा संस्कृति च देशस्य अमूल्यनिधिः, संस्कृतिः निधिः, अतः भाषा एव तस्य कुञ्जी! - ललित मोहन शुक्ल
(A4) यदा त्वं आत्मानं उत्कीर्णं करोषि तदा जगत् त्वां विन्दति। , ९.
(A3) उच्चशिक्षितः सफलः च भवितुम् ज्ञानस्य तृष्णा, ज्ञानस्य प्रयोगे स्थिरतायाः च भवितुं आवश्यकम्। - ललित मोहन शुक्ल
(A2) यत्र प्रयत्नानाम् ऊर्ध्वता तत्र भाग्यस्यापि प्रणामं कर्तव्यम्।
(A1)ये लघुसमस्याभिः न बाध्यन्ते तेभ्यः एव बृहत् अवसराः आगच्छन्ति।
(A) अपुत्रस्य गृहं शून्यं दिशः शून्यास्त्वबान्धवाः।
मूर्खस्य हृदयं शून्यं सर्वशून्या दरिद्रता॥
नि:संतान व्यक्ति का घर सूना है; जिसके संबंध नहीं हैं उसके लिए देश सूना है; मूर्ख व्यक्ति का ह्रदय खाली है (लेकिन) गरीबी पूर्ण-शून्यता है (निर्धन से कोई संबंध नहीं रखता। #
नाधर्मश्चरितो लोके सद्यः फलति गौरिव।
शनैरावर्तमानस्तु कर्तुर्मूलानि कृन्तति।।
Manusmriti
A person who indulges in sinful deeds in this world,
has to face the consequences thereof not immediately but
later on , just like the seeds sown on a farm which take
time to grow and for the ripening of the crop. Ultimately
the person doing the sinful deeds gets annihilated .
( 2) जीवने सुन्दरतमः भावः कस्यचित् सुखस्य कारणं भवितुं भवति।
(3) कदाचित् परीक्षा दुर्बलतां अन्वेष्टुं न अपितु बलं अन्वेष्टुं भवति।
(4) हृदयं शिक्षितं विना मनः शिक्षितं करणं न शिक्षा।
(5) एकं भारं सुखं कर्तुं शक्यते यदि भवान् केवलं स्वस्य वचनस्य मार्गं परिवर्तयति - जेम्स् क्लेर्
(7) सफलता १ दिवसे न प्राप्यते परन्तु यदि भवान् परिश्रमं करोति तर्हि एकस्मिन् दिने अवश्यमेव प्राप्स्यति।
(8) सत्यं शिव इव शोभते
(9) एतावत् शान्ततया परिश्रमं कुर्वन्तु यत् सर्वे सफलतायाः कोलाहलं श्रोतुं शक्नुवन्ति।
(10)पण्डितः दुर्बलस्थितौ मार्गं विन्दति दुर्बलः च बहानानि करोति।
(11) आलस्यपूर्णाः कलाकाराः कदापि महान् कलाकृतीनां निर्माणं कर्तुं न शक्नुवन्ति।
[12] "सत्यं कुरुत .सर्वथा कुरुत।अन्यैः सह यथा व्यवहारं कर्तुम् इच्छसि तथा व्यवहारं कुरुत ."- लू होल्ट्ज्
[13] भवन्तः यथा यथा परिश्रमं कुर्वन्ति तथा तथा अधिकं भाग्यं भवतः पक्षे आगच्छति।
[14] सफलता सर्वदा सद्विचारात् एव भवति।
[15] "नूनम् ,सभ्यतायाः एकमात्रं सुदृढं आधारं सुमनसः स्थितिः एव।"-E.M.Forster
[16] यदि भवन्तः हारस्य भीताः सन्ति तर्हि विजयस्य आकांक्षां मा कुरुत।
[17] अमृतत्वं प्राप्तः स पुरुषः न किमपि द्रव्येण विक्षिप्तः। - स्वामी विवेकानन्द
[18] यदा भवन्तः किमपि कर्तुं न शक्नुवन्ति तदा एकं कार्यं भवन्तः अवश्यं कर्तुं प्रयतन्ते।
[19] "मूढसमृद्ध्यात् श्रेष्ठं ज्ञानिनां दुर्भाग्यम्।"- एपिकुरसः
[20] "जीवनस्य आनन्दं लभमानः कोऽपि असफलः नास्ति" विलियम फेथर्स अमेरिकन लेखकः
[21] एकेन पदेनैव सहस्रमाइलयात्रा आरभ्यते । सर्वाधिकं महत्त्वपूर्णं प्रथमं सोपानं चालनं भवति।
[22] उदाहरणेन जगत् परिवर्तयिष्यति, न तु भवतः मतेन।यदि त्वं अन्येषां कृते उत्तमः असि तर्हि भवतः अपि हितं भवति
जन्मदत्तं मनुष्याङ्गमविभाज्यं यशोयशः |
दिनं प्रत्युदितं भिन्नं स्वीकर्तव्यं हसन्मुखम् ||
Success & failures are the two inseparable parts of life. Every new day is different and it has to be accepted as it is smiling face.!
(B) नाप्राप्यमभिवाञ्छन्ति नष्टं नेच्छन्ति शोचितुम् ।
आपत्सु च न मुह्यन्ति नराः पण्डितबुद्धयः ॥
A wise man doesn't waste his effort and time after unattainable goals, does not worry about things he lost and does not lose his sense in difficult times.
[23] "त्वं मां अत्यन्तं मलिन्यां पदाति ,किन्तु अद्यापि,रजः इव।अहं उत्तिष्ठामि -तथापि अहं उत्तिष्ठामि।"-माया एन्जेलो
[24]त्वं स्वयमेव जये, जगत् स्वयमेव जिगीषति।
[25]कष्टं मनुष्यस्य आवश्यकं, तेन विना सफलतासुखं न विद्यते।
[26] धनं त्वया रक्षितव्यं ज्ञानं तु रक्षति ।
व्ययतो वृद्धिमायाति क्षयमायाति सञ्चयात् ।। 2 ।।
हिन्दी अनुवाद- हे विद्या की देवी माँ सरस्वती ! आपका विद्या का कोश (खजाना) बड़ा अद्भुत है। जो खर्च करने पर बढ़ता है और संग्रह करने पर घटता है। अतः हमें विद्या धन बाँटते रहना चाहिए।
(A 2)
चित्ते प्रसन्ने भुवनं प्रसन्नं
चित्ते विषण्णे भुवनं विषण्णम् ।
अतोऽभिलाषो यदि ते सुखे स्यात्
चित्तप्रसादे प्रथमं यतस्व ll
(सुभाषितरत्नमालिका )
पदविभागः --
चित्ते, प्रसन्ने, भुवनम् , प्रसन्नम्, चित्ते, विषण्णे , भुवनम् , विषण्णम्, अतः , अभिलाषः , यदि , ते, सुखे , स्यात्, चित्तप्रसादे , प्रथमम् , यतस्व l
अन्वयः --
चित्ते प्रसन्ने भुवनं प्रसन्नं (भवति) l चित्ते विषण्णे भुवनं विषण्णं (भवति) l अतः ते यदि अभिलाषः स्यात् प्रथमं चित्तप्रसादे सुखे (त्वं) यतस्व l
सरलार्थः --
यदा एकस्य मनः सन्तोषपूर्णं भवति तदवसरे तस्य कृते समग्रं जगत् अपि सन्तोषमयं भवति , सः सर्वत्र आनन्दम् अनुभवति च l परन्तु यदा एकस्य मनः असन्तोषवत् भवति तदा तस्य कृते जगत् सर्वं शोकमयं भाति l अतः कविः वदति यत्, यदि वयम् सन्तोषेण जीवितुम् इच्छामः चेत् प्रथमम् अस्माभिः मनः आनन्दपूर्णं सरक्षणीयम् इति l
In a happy mind, the entire world seems happy. In an unhappy mind, the entire world seems unhappy. Hence, if you desire to live happily, first strive for the serenity of mind.
[27] "जीवनस्य यात्रा स्वप्नदर्शनेन आरभ्यते। स्वप्नाः शक्तिशालिनः भवन्ति" वेयर ग्रिल्स् साहसिकः टीवी प्रस्तोता च
[28] दिने दिने भवन्तः यत् चिन्वन्ति, यत् चिन्तयन्ति, यत् कुर्वन्ति तत् भवन्तः भवन्ति।
[29] "किं वयं जीवामः,यदि परस्परं जीवनं न्यूनं कठिनं कर्तुं न भवति।"- जार्ज एलियट्
[30] "सफलता सुखस्य कुञ्जी नास्ति। सुखं सफलतायाः कुञ्जी" Albert Shivtazar
[31] स्थायिप्रभावं कर्तुं भवद्भिः स्वमार्गः एव निर्मातव्यः! - इन्द्र नूयी
(32) " जीवनं 10% भवतः किं भवति तथा 90% भवतः प्रतिक्रिया कथं भवति। " - चार्ल्स आर
(33) यदा भवन्तः श्रान्ताः भवन्ति तदा चिन्तयन्तु यत् लक्ष्यं प्राप्तुं कियत् उत्तमं भविष्यति।
(34) इतिहासः क्रियते ये पराजयनिर्णयापि क्षेत्रं न त्यजन्ति अन्तपर्यन्तं प्रयतन्ते।
(35) केचन कार्याणि कठिनानि सन्ति किन्तु तानि कर्तव्यानि सन्ति!
(36) जयः सदा तस्यैव भवति यः कदापि न त्यजति ।
(37) धैर्यं धारयतु। सर्वाणि वस्तूनि सुलभानि भवितुं पूर्वं कठिनानि भवन्ति।
(38) जीवनं विज्ञानम् अस्ति, भवन्तः यावन्तः प्रयोगाः कुर्वन्ति तावत् अधिकाः सफलतायाः अवसराः प्राप्नुवन्ति।
(39) "यत् त्वां न इच्छति तत् वस्तु धारयितुं मा कष्टं कुरु।"- रूपी कौर
(40) सम्पूर्णे विश्वे जनान् संयोजयितुं संगीतं सुन्दरतमा भाषा अस्ति। अस्मिन् हृदयस्पन्दनं वदति, न तु वचनानि।
(41) मनः शिक्षितुं अपेक्षया अधिकं महत्त्वपूर्णं हृदयस्य भावानाम् अवगमनम् अस्ति।
(42)
श्वः कृते सर्वोत्तमः सज्जता अद्यैव उत्तमं कर्तव्यम्।
(43) प्रथमोत्तमः विजयः आत्मनः विजयः एव ।
(44) किमपि प्राप्तुं किमपि हानिः न भवति, किन्तु किमपि कर्तव्यम् अस्ति। मुनि तरुण सागर
(44) आत्मबलशक्तिः महती नास्ति परं पापं दुर्बलमात्मानात् ॥ स्वामी विवेकानन्द
(45) लक्ष्याणि निर्धारयन्तु येन भवन्तः प्रतिदिनं प्रातःकाले शयनाद् उत्थाय उद्विग्नाः भवन्ति
(46) यः कदापि न त्यजति तम् व्यक्तिं त्वं ताडयितुं न शक्नोषि।
(47) सत्यं ज्ञात्वा तस्य प्रयोगेन भवतः साहसीत्वं ज्ञायते ।
(48) “प्रायः वयं न कार्यस्य कारणेन अपितु चिन्ता, कुण्ठा, असन्तुष्टिः च कारणेन श्रान्ताः भवेम”। डेल कार्नेगी
(49) पुस्तकानि मनुष्यम् बुद्धिमान् कुर्वन्ति परन्तु शिक्षा मनुष्यम् जीवितुं शिक्षयति।
(50) "पतङ्गः वातस्य विपरीतदिशि स्वस्य ऊर्ध्वतां प्राप्नोति, वायुना सह केवलं प्लवति।" विन्स्टन चर्चिल
(51) भयात् दुष्टतरं भयङ्करं च जीवने नास्ति ।
(52) दूरतः जीवनं न पश्यतु, डुबन् प्रतिक्षणं जीवतु... सुखेन दुःखेन च आक्रान्तः भविष्यसि।
(53) "यदा त्वं तव रज्जुः अन्ते आगच्छसि , तदा ग्रन्थिं बद्ध्वा लम्बयसि।तथा च स्विंगं करोषि।"- लियो बुस्काग्लिया
धनमिच्छन्ति पार्थिवाः।
नीचाः कलहमिच्छन्ति
सन्धिमिच्छन्ति साधवः।।
Flies desire wounds. Kings want money. Low people look for quarrel. Noble people like to have peace.
(54) त्वं सुखी असि! अर्थात् आप सही मार्ग पर हैं।
(55) .धनं सत्सेवकः किन्तु दुष्टः स्वामी।
(56) यत्र भयस्य समाप्तिः भवति तत्र जीवनस्य आरम्भः भवति।
(57) "यदि भवन्तः स्वं विजेतारूपेण न पश्यन्ति तर्हि भवन्तः विजेतारूपेण प्रदर्शनं कर्तुं न शक्नुवन्ति।" ज़िग्लर इति
(58) पुस्तकेषु निगूढः एतावत् निधिः अस्ति, कोऽपि लुण्ठरः कदापि लुण्ठितुं न शक्नोति।
(59) मौनं एकान्तं च मनुष्यस्य परममित्रम्
(60) "यदि त्वं शुभं अन्वेषसे तर्हि त्वं सर्वदा तत् प्राप्स्यसि"। ब्रायन ट्रेसी
(61) "फैशनं भोजनम् इव अस्ति।भवन्तः समानमेनू-सहितं न लपनीयम् ."-केन्जो टेकाडा
(62) जीवने अर्धं दुःखं गलतजनानाम् अपेक्षां कृत्वा भवति अपरं अर्धं सत्जनानाम् संशयात् भवति।
(63) स्वस्य सामर्थ्ये विश्वासः भवितुं शक्तिशालिनः भवितुं भवति।
(64) त्वं क्रोधस्य दण्डं न प्राप्स्यसि ,क्रोधेन दण्डं प्राप्स्यसि।"- बुद्धः
(65) भवतः मस्तिष्कं कदापि शिक्षणेन न श्रान्तं भवति।
(66) क्षोभः न सर्वदा पतनम् इत्यर्थः ।
(67) यदि भवन्तः सत्यं वदन्ति तर्हि भवन्तः किमपि स्मर्तुं न प्रयोजनम्।-मार्क ट्वेन
(68) यदा तमः अतिघनः भवति तदा प्रकाशदर्शने एव ध्यानं भवेत् ।
(69)उदारता दया च कियत्पि लघु न वृथा न गच्छति।
(70) यदा तस्य मार्गः कठिनतमः भवति तदा सः विजेता एव प्रयतते"।
(71) श्रवणं मम बहु रोचते मया सावधानतया श्रुत्वा बहवः विषयाः ज्ञाताः! अधिकांशजना: न शृण्वन्ति। अर्नेस्ट हेमिंग्वे
(72) यः व्यक्तिः यथार्थतया सुखी भवति सः परेषां अपि सुखं ददाति।
(73) अद्य उत्तमं कुरु, श्वः स्वयमेव प्रकाशयिष्यति।
(74) जनाः भवतः लक्ष्यस्य उपहासं न कुर्वन्ति, तर्हि भवतः लक्ष्यं लघु अस्ति। अजीम प्रेमजी
(75) क्रोधः परेषां त्रुटयः आत्मनः दण्डं दातव्यम्।-बुद्धः
(76) अहं सर्वदा यत् अद्यापि कर्तुं न शक्तवान् तत् करोमि, तत् कथं कर्तव्यम् इति ज्ञातुं। विन्सेन्ट वैन गॉग
(77) सूर्य इव प्रकाशितुं त्वया सूर्य इव दाहः कर्तव्यः ।
(78) यः स्वयम् एव शिक्षितुं परिवर्तयितुं च शिक्षितः, सः शिक्षितः अस्ति। सः अग्रे गमिष्यति।
(79) लक्ष्यं प्राप्तुं न केवलं योजना, अपितु साहसं, धैर्यं च आवश्यकम्।
(80) जीवनस्य प्रत्येकं लघुभागः अस्माकं सफलतायाः बृहत् भागः अस्ति।
(81) प्रथमः मौलिकः अधिकारः स्वप्नदर्शनं भवेत्।
(82) अद्य यदि लक्ष्यम् अद्य सिद्धं भवति तर्हि भविष्यस्य अनिश्चितता भवन्तं भयभीतुं न शक्नोति।
(73) बृहत्तमः भ्रमः अस्ति यत् श्वः भवतः समयः भविष्यति, वास्तविकता अस्ति यत् अद्य एव भवतः समयः भविष्यति।
(74) अवसराः एव सन्ति यत्र कष्टानि अधिकानि भवन्ति
(75) यस्य सच्चा मित्रं भवति, सः कदापि कस्यचित् दर्पणस्य आवश्यकतां न अनुभवति।" रुमि
(76) अस्माकं स्वप्नाः विशालाः सन्ति, तेषां पूर्तये प्रतिबद्धता गभीराः भवेयुः, प्रयत्नाः च बृहत् भवेयुः।
(77) भवतः दुर्व्यवहारं जित्वा किमपि आनन्ददायकं नास्ति।" डेविड् जोर्डन्
(78) "यदा शिक्षिताः जनाः अपि गलतवस्तूनाम् समर्थनं कर्तुं आरभन्ते तदा समाजस्य बृहत्तमा समस्या भवति।" डॉ भीमराव आम्बेडकर
(79)सुखं भृङ्गवत् न लभ्यते अन्वेषणेन स्थगितेन लभ्यते
(80) अहम् अद्य कर्मणि प्रवृत्तः अस्मि,
तः एतत् मम भविष्यस्य निर्माणार्थं निवेशः अस्ति।
(81)येषां साहाय्यं कर्तुं हृदयं वर्तते तेषां निन्दां कर्तुं तस्य अधिकारः अस्ति, शेषं क्रूरं भवति।" लियाम पेन्
(82) यदि वयं अतीतस्य वर्तमानस्य च मध्ये कलहं उद्घाटयामः तर्हि वयं भविष्यामः इति पश्यामः।"- विन्स्टन् चर्चिल
(83) दुष्टविचारपरिहारस्य एकः एव उपायः अस्ति - सद्विचारस्य प्रभावं वर्धयतु !
(84) नास्ति स्वतन्त्रतायाः अर्थः यस्मिन् त्रुटिं कर्तुं स्वतन्त्रता नास्ति" - महात्मा गान्धी
(85) "महासिद्धयः कदापि सुलभाः न भवन्ति, सुलभाः उपलब्धयः महतीः न भवन्ति।" बाल गंगाधर तिलक
(86) "समीचीनसमयस्य प्रतीक्षां त्यक्त्वा अग्रे गच्छन्तु, स्थितिः भवतः अनुकूलतां कर्तुं आरभेत।"
(87)अन्येषां सुखं न दत्त्वा अन्तः सुखी न भवितुम् अर्हति
(88) यदि भवान् त्रुटिं करोति, तत् सम्यक् न करोति तर्हि तत् त्रुटिः इति उच्यते - चर्चिलः
(89) भवतः ऊर्ध्वता भवतः शैक्षिकयोग्यतायाः आधारेण न अपितु जीवनस्य प्रति भवतः दृष्टिकोणेन निर्धारिता भविष्यति।
(90) यदि भवान् स्वयमेव शिक्षितुम् इच्छति तर्हि बहु जनान् मिलित्वा बहु यात्रां कुरुत! - ललित मोहन शुक्ला
(91) "शब्दाः आश्चर्यजनकशक्तिं वहन्ति, जीवनं सुन्दरं कर्तुं तान् उपयुज्यन्ते।" - ललित मोहन शुक्ला
(92) यथा जीवने श्वासस्य आवश्यकता वर्तते तथा अस्माकं स्वतन्त्रतायाः आवश्यकता वर्तते - ललितमोहन शुक्ला
षड्दोषा पुरुषेणेह हातव्या भूतिमिच्छता ।
निद्रा तन्द्रा भयं क्रोधं आलस्यं दीर्घसूत्रता ॥
A person who wants success in life must give up these six flaws namely - excessive sleep, fatigue (lack of enthusiasm), fear, anger, laziness and procrastination.
(93) नदी प्रवहति जलम् ! न न!.. एषः एव जीवितः ईश्वरः! - ललित मोहन शुक्ला
(94) धन्यं तव जीवनम् गुलाब! एतावत् लघु परन्तु कियत् प्रभावशाली। - ललित मोहन शुक्ला
(95) राजा स्वदेशे एव सम्मानं प्राप्नोति, परन्तु देशे विदेशे च विद्वांसः, ज्ञानिनः च सम्मानं प्राप्नुवन्ति, अतः ज्ञानस्य प्राप्तिः एव जीवनस्य मुख्यप्रयोजनं कुरुत। - ललित मोहन शुक्ला
(96) सावधानीपूर्वकं अवगमनं, सावधानतया श्रवणं, तत् सावधानतया करणं सफलतायाः महत्त्वपूर्णाः आयामाः सन्ति! - ललित मोहन शुक्ला
(97) नित्यप्रयत्नेन असम्भवप्रतीतकार्यमपि सम्भवं भवति अतः निरुत्साहिताः न भूत्वा स्वस्य कर्तव्यमार्गे एव तिष्ठन्तु! - ललित मोहन शुक्ला
(98) स्मरणम् आगच्छति यस्य हृदये निवसति, अतः यः भवन्तं स्मरति तस्य आदरं कुरुत येन तस्य हृदये स्थानं तिष्ठति! - ललित मोहन शुक्ला
(99) "यथा स्थगितजलं दुर्गन्धं दातुं आरभते, नदीयाः प्रवाहितं जलं च स्वच्छं शुद्धं च तिष्ठति, तथैव भवन्तः गच्छन्तु यतोहि जीवनं चलनस्य नाम अस्ति" - ललितमोहन शुक्लः
(100) यः व्यक्तिः वक्तुं पूर्वं सम्यक् चिन्तयति सः कदापि अपमानस्य सामना न करोति - ललितमोहन शुक्ला
(101) कदाचित् अस्माकं मनः भविष्यस्य भयं वर्तमानकालं प्रति कर्षति, अतः सकारात्मकचिन्तनं स्थापयितुं आवश्यकम् - ललितमोहन शुक्लः
(102) चित्रेषु वर्णचित्रणं शिक्षितवान् किन्तु जीवने वर्णचित्रणं शिक्षितुं न शक्तवान्, न च अवगन्तुं शक्तवान्" इति ललितमोहनशुक्ला
(103) यथा यथा लक्ष्यं प्रति समर्पणं वर्धते तथा तथा एकाग्रता वर्धते।
(104) त्वं निराशा आशादीपं दहसि, तव आत्मा हिमालयात् उच्चतरं भवतु। "- हिन्दी फ़िल्म गीत।"
(105) यथा यथा शान्तं भवति तथा तथा श्रोतुं शक्यते - रुमि
(106) कष्टकरम् दुर्लभं च मार्गे चलित्वा एव सुन्दरं लक्षं प्राप्यते - इत्युक्तम् ललित मोहन शुक्ला
(107) भवान् इयत् मधुरं न भवतु जनाः भवन्तं गुड: वेदितुं खादन्ति न च इयत् कटुकं भवतु जना: खदितुं न शक्नुवन्ति। अतः वार्ता एव कटुकं किन्तु कोटिशः कृते भवेत् - ललित मोहन शुक्ला
(108) लक्षं प्रति शान्त चित्तेन गच्छेत् तदा सफलताया: कोलाहलं आनन्दम् यच्छेत् - ललित मोहन शुक्ला
(109) भवतः कार्ये दक्षता सुखं, समृद्धिः, आनन्दं च जनयति। अतः तस्मिन् सुधारं कृत्वा नूतनानां तकनीकानां प्रयोगं कुर्वन्तः भवन्तु। - ललित मोहन शुक्ला
(110) परमशत्रुतः अधिकं भयङ्करं मनः दुर्दिशि भ्रमति। - हिन्दू शास्त्र गीता
(111) पठनं, लेखनं, शिक्षणं च तादृशाः आदतयः सन्ति ये भवन्तं सर्वेभ्यः दुष्टेभ्यः उद्धारयितुं शक्नुवन्ति।
(112) प्रेम जीवनमार्गं प्रकाशयति प्रकाशः अस्ति। - ललित मोहन शुक्ला
(113) सफलतायाः दुःखस्य च निकटसम्बन्धः अस्ति । सफलता निश्चिता यदि भवन्तः दुःखात् शिक्षन्ते
(114) ये शिलाः मुद्गरप्रहारं सहजतया स्वीकृतवन्तः ते मूर्तिः भवितुम् अर्हन्ति स्म, ते मन्दिरे पूजिताः आसन्। - ललित मोहन शुक्ला
(115) जीवने आश्चर्यजनकसफलतायै स्पष्टलक्ष्याणि, कुशलरणनीतिः, परिश्रमः च अत्यावश्यकाः सन्ति। - ललित मोहन शुक्ला
(116) सदैव छात्रत्वेन भवन्तं सार्थकजीवनस्य स्वामी कर्तुं शक्नोति
(117) परिवर्तनं विना प्रगतिः असम्भवः। ये मनः परिवर्तयितुं न शक्नुवन्ति ते किमपि परिवर्तयितुं न शक्नुवन्ति। -जॉर्ज बर्नार्ड शॉ
(119) यदि वयं स्वस्य अन्तः परितः च शान्तिं निर्वाहयितुं शक्नुमः तर्हि विश्वे यत्किमपि इच्छामः तत् सर्वं प्राप्तुं शक्नुमः - ललितमोहन शुक्ला
(120) सूर्यस्य रश्मिं वा आत्मविश्वासस्य वा जीवनस्य अन्धकारं दूरीकरोति।
(121) वयं कियत् शीर्षं प्राप्तुं सज्जाः स्मः, महत्त्वपूर्णम् - ललितमोहन शुक्ला
122) यावत् अधिकं सुवर्णं प्राप्तुं शक्यते तावत् अधिकं प्रकाशते।
(123) क्रिकेटतः जीवने बहु किमपि ज्ञातुं शक्यते यत् सर्वत्र सर्वत्र लाभप्रदः भवति "ललितमोहन शुक्ला"।
(124) यः शिक्षते तस्य दोषैः स गतिमाप्नुयात् ।। ललित मोहन शुक्ला
(125) ये स्वक्षेत्रे उत्तमं कुर्वन्ति तेषां स्वाभाविकनेतृत्वक्षमता भवति।" ललितमोहनशुक्ला
अनायासेन मरणं विना दैन्येन जीवनम्।
देहान्ते तव सानिध्यं देहि मे परमेश्वर॥
Death without exertion, life without being in pitiable helpless condition, after the body drops being in your proximity, oh supreme god!, please bless me with these!
(126) समयस्य शिक्षायाः च सम्यक् उपयोगेन व्यक्तिः सफलः भवति ।
(127)ये स्वपदसामर्थ्यं मन्यन्ते ते गन्तव्यं साधयन्ति।
(128) पुरुषः केवलं गुणैः एव सफलः भवति, यदि विनयः विवेकः च एकत्र सन्ति तर्हि सः सफलतायाः शिखरं स्पृशितुं शक्नोति।
(129) कदापि त्वं एकः इति न चिन्तयतु, अपितु त्वमेव पर्याप्तः इति चिन्तयतु।
(130) यदि भवान् कस्मिंश्चित् विषये निपुणतां प्राप्तुम् इच्छति तर्हि अन्येभ्यः पाठयितुं आरभत
(131) प्रत्येकं बालकः अस्मिन् जगति एतत् सन्देशं गृहीत्वा आगच्छति यत् ईश्वरः अद्यापि मनुष्येण निराशः नास्ति। ललित मोहन शुक्ला
केयूराणि न भूषयन्ति पुरुषं
हारा न चन्द्रोज्वला
न स्नानं न विलेपनं न कुसुमं
नालङ्कृता मूर्धजा l
वाण्येका समलङ्करोति
पुरुषं या संस्कृता धार्यते
क्षीयन्ते खलु भूषणानि
सततं वाग्भूषणं भूषणम् ll
(भर्तृहरेः नीतिशतकम् )
पदविभागः --
केयूराणि , न, भूषयन्ति , पुरुषम्, हारा , न, चन्द्रोज्वला , न, स्नानम्, न, विलेपनम्, न, कुसुमम्, न, अलङ्कृता , मूर्धजा , वाणी , एका , समलङ्करोति , पुरुषम्, या , संस्कृता , धार्यते , क्षीयन्ते , खलु , भूषणानि , सततम् , वाग्भूषणम्, भूषणम् l
अन्वयः --
न केयूराणि न चन्द्रोज्वला हारा न स्नानं न विलेपनं न कुसुमं न अलङ्कृता मूर्धजा पुरुषं भूषयन्ति l या संस्कृता धार्यते सा एका वाणी पुरुषं समलङ्करोति l भूषणानि क्षीयन्ते (परन्तु) वाग्भूषणं सततं भूषणं खलु l
तात्पर्यम् --
एकस्य पुरुषस्य भूषणं किं भवति इति अस्मिन् सुभाषिते उक्तमस्ति l सुन्दराणि केयूराणि, मनोहराः हाराः, सुगन्धपूरितजलेन स्नानं , दिव्यगन्धस्य लेपनं , विविधानि कुसुमानि , सम्यग् प्रसाधिता शिरोरुहा , एतेषु किमपि पुरुषस्य भूषणं न भवति l तस्य वाणी एका एव पुरुषं सम्यग् भूषयति l अन्यानि सर्वाणि भूषणानि कालक्रमेण नश्यन्ति , परन्तु वाग्भूषणं कदापि न विनश्यति l अतः वाग्भूषणम् एव मुख्यं भवति इति कवेः मतम् l
What adorns a man. Costly ornaments, beautiful necklaces, do not adorn a man. Neither do baths and embalmings flowers, nor a well dressed hair adorns a man. Only his speech, the bearing of a refined speech adorns a man. The other ornaments goes away with the time, but the ornament of speech remains for ever
(132) परिश्रमेण साधारणः व्यक्तिः असाधारणतया भाग्यशाशुक्लाe
(133) कदापि न त्यक्तुं क्षमता भवन्तं अन्येभ्यः भिन्नं करोति
(134) भवतः अनुभवः भवतः ज्ञानात् सर्वदा बृहत्तरः अधिकः उपयोगी च भवति
(135) असफलतायाः अनन्तरम् अपि सफलतायाः एकमात्रं गारण्टी अस्ति यत् आत्मविश्वासेन लक्ष्यं प्रति गच्छन्तु एव।
(135) सत्यं कटु अस्ति किन्तु तस्य प्रत्येकं समस्यायाः समाधानं कर्तुं शक्तिः अस्ति। ललित मोहन शुक्लाe
(136) आत्मनः कथयतु मम भयं नास्ति, केवलं साहसं आशा च अस्ति" ! ललितमोहन शुक्ला
(137) "यदि भवन्तः मन्यन्ते यत् सर्वं भद्रं भविष्यति तर्हि तत् प्रथमं सार्थकं सोपानम् अस्ति।"
(138) "शिखरस्थं पुरुषं अतीत्य पश्यतु। सः प्रत्येकं पतने उत्तिष्ठति स्म"।
(139) वयं यत् अस्माकं चिन्तनेन अस्मान् कृतम्, केवलं चिन्तनस्य दिशा एव अस्मान् सफलतामार्गे नेष्यति।
(140) "जीवनं हास्यं भवति, जीवितुं हास्यभावः भवति इति अर्थः।"
(141) वैधं यत् भवन्तः स्वस्य परिश्रमेण सृजन्ति।
(142) "भयं केवलं तदा एव शीघ्रं वर्धयितुं शक्नोषि यदा भवन्तः स्वभयानि अतिक्रान्तयन्ति"।
(143) "वर्षस्य प्रत्येकं दिवसः उत्तमः दिवसः इति हृदये लिखतु।"
(144) यदि शक्तिं इच्छसि ज्ञानं प्राप्नुवं मानं चापि चरित्रवान् भव।
(145) यदि भवतः उल्लेखः कस्मैचित् आशां ददाति, उत्साहेन पूरयति, तर्हि भवान् उत्तमः व्यक्तिः अस्ति!
(146) यदि वयं स्वस्य कृते उत्तमाः न स्मः तर्हि वयं कथं कश्चित् अस्माकं कृते उत्तमं भवेत् इति अपेक्षां कुर्मः।" माया एन्जेलो
(147) विश्वासे बहु शक्तिः अस्ति, त्वं अन्धकारे अपि प्रकाशं द्रष्टुं आरभसे।
(148) "धैर्यं कालश्च द्वौ शक्तिशालिनौ योद्धौ।"
(149) गलत् अर्जितं धनं अस्मान् गलत् दिशासु नयति
(150) शुभकार्यारम्भार्थं न दुर्कालः
(151) यत्किमपि त्रुटिं स्वीकृत्य सम्पादयितुं क्षमता अस्ति तर्हि क्षमा कर्तुं शक्यते।
(152) तत् अनुभवतु, प्रतिदिनं प्रातःकाले नूतनं बलं नूतनान् विचारान् च ददाति।
(153) कस्यापि सफलतायाः अपेक्षया अधिकं महत्त्वपूर्णं भवतः जीवनस्य अर्थः एव!
(154) बृहत् स्वप्नानि बृहत् उपलब्धयः
(155) एकदृष्ट्या मृत्युः अपि उत्सवः एव । - ललित मोहन शुक्ला
(156) भवन्तः केवलं तस्मिन् एव यथार्थतया प्रवीणाः भवितुम् अर्हन्ति यत् भवन्तः प्रेम्णा भवन्ति। माया एन्जेलोउ
(157) भवन्तः केवलं तस्मिन् एव यथार्थतया प्रवीणाःv भवितुम् अर्हन्ति यत् भवन्तः प्रेम्णा भवन्ति। माया एन्जेलोउ
(158) अहं कप्तानः न भवितुम् इच्छामि यतोहि अहं विराट कोहली इव क्रीडितुं इच्छामि - ललित मोहन शुक्ला
(159) "स्वबलस्य आदरं कुरु, परैः सह आत्मनः तुलनां कर्तुं स्थाने स्वस्य अस्तित्वं अलङ्करोतु।"
(160) आत्मनः ज्ञानं महत्तमं प्रज्ञा, सर्वप्रथमं आत्मानं ज्ञात्वा अग्रे गच्छतु" -
(161) यावत् भवन्तः न निवर्तन्ते तावत् भवन्तः कियत् मन्दं गच्छन्ति इति महत्त्वं नास्ति। -कन्फ्यूशियस
(162) "किमपि न कृत्वा व्यतीतस्य जीवनस्य अपेक्षया त्रुटिं कृत्वा व्यतीतं जीवनं अधिकं उपयोगी भवति।"-George Bernard shaw
(163) समीचीन अवसरं न प्रतीक्षन्तु, यः अद्य बृहत्तमः उत्तमः च अवसरः अस्ति।
(164) केवलं ते जनाः एव ऊर्ध्वतां प्राप्नुवन्ति ये परिवर्तनं आनेतुं चिन्तयन्ति।
(165) "जीवने सर्वेषु विलासितासु ,महत्तमः विलासिता सम्यक् प्रकारस्य स्वतन्त्रतां प्राप्तुं भवति।"-सुधा मूर्ति
(166) "तरङ्गस्य भङ्गः समग्रं समुद्रं व्याख्यातुं न शक्नोति ।"-व्लादिमीर् नबोकोवः
(167) जनाः भवतः वचनं शृण्वन्ति परन्तु ते भवतः मनोवृत्तिम् अनुभवन्ति। , ९.
(168) प्रथमं कठिनं कार्यं कुरुत, सुलभं कार्यं स्वयमेव भवितुं आरभेत।
(169)दासता अतीव दुष्टा अस्ति, यद्यपि तस्य नाम कियत् अपि सुन्दरं भवेत्!
(Ad)दुर्जनेषु च सर्पेषु वरं सर्पो न दुर्जनः।
सर्पो दंशति कालेन दुर्जनस्तु पदे-पदे ॥
Between malevolent scoundrels & poisonous snakes, the snake is far better. The snake strikes only once, but the scoundrel strikes at every step you take.
-Acharya Chanakya
शुक्रवासरपर्यन्तमारभ्य सोमवासरात् |
सप्ताहान्तः प्रियस्तेषां येषां कोष्टकजीवनम् ||
Weekends are most fancy to them those having routinized lifestyle of Monday to Friday work culture !
उद्भवन्त्यापदस्तावल्लता इव मनोबिलात् ॥ ७ ॥
Yoga vasishta
Until the mind can enjoy the contentment rising spontaneously in the soul of itself, so long will troubles continue to grow in it as thorny shrubs growing in damp land .
स्वल्पीकुर्वन्ति सोपानं योजकाः कृतनिश्चयाः ||
First step difficulty is the reason of discouragement in the desired path. Determinate endeavourers breaks large stumbling block into multiple smaller steps.
"कालस्य, शिक्षायाः च सम्यक् उपयोगं यः करोति सः सफलः" ।
(1) न शौर्येण विना जय:।
शौर्य के विना विजय संभव नही है।
No victory without courage.
ट्विटर पठामी
प्रेरणादायकाः उद्धरणाः भवतः जीवने नूतनां दिशां ददति
(A)सिद्धिः साध्ये सतामस्तु प्रसादात्तस्य धूर्जटेः
हरेः पादहतिः श्लाघ्या न श्लाघ्यं खरारोहणम्।
निन्दाऽपि विदुषा युक्ता न युक्तो मूर्खसंस्तवः॥
सुभाषितरत्नभाण्डागारः
It is better to get knocked off by a horse rather than riding a donkey. The condemnation from a scholar is far better than praise done by a fool
(A)प्रजां संरक्षति नृपः सा वर्धयतु पार्थिवम्।
वर्धनाद्रक्षणं श्रेयस्तन्नाशेन्यत् सदप्यसत्।।
का. नी. सा
A king protects his people and they help him to grow. Protection is always better than growth because without protection existence of growth is meaningless.
भवतः जीवनस्य सुखं भवतः विचारस्य गुणवत्तायाः उपरि निर्भरं भवति।
(Daily Updated Blog)
(A7)"अधः पतित्वा उत्थाय उपरि गमनम् एव मम सफलतायाः रहस्यम्" ललितमोहनशुक्लः
(A6)भवतः विश्वासः भवतः भयात् बृहत्तरः भवतु |
(A5)भाषा संस्कृति च देशस्य अमूल्यनिधिः, संस्कृतिः निधिः, अतः भाषा एव तस्य कुञ्जी! - ललित मोहन शुक्ल
(A4) यदा त्वं आत्मानं उत्कीर्णं करोषि तदा जगत् त्वां विन्दति। , ९.
(A3) उच्चशिक्षितः सफलः च भवितुम् ज्ञानस्य तृष्णा, ज्ञानस्य प्रयोगे स्थिरतायाः च भवितुं आवश्यकम्। - ललित मोहन शुक्ल
(A2) यत्र प्रयत्नानाम् ऊर्ध्वता तत्र भाग्यस्यापि प्रणामं कर्तव्यम्।
(A1)ये लघुसमस्याभिः न बाध्यन्ते तेभ्यः एव बृहत् अवसराः आगच्छन्ति।
(1)महान् यः असफलता निवारयितुं न शक्नोति।
संस्कृत सुभाषित
( 2) जीवने सुन्दरतमः भावः कस्यचित् सुखस्य कारणं भवितुं भवति।
(3) कदाचित् परीक्षा दुर्बलतां अन्वेष्टुं न अपितु बलं अन्वेष्टुं भवति।
(4) हृदयं शिक्षितं विना मनः शिक्षितं करणं न शिक्षा।
(5) एकं भारं सुखं कर्तुं शक्यते यदि भवान् केवलं स्वस्य वचनस्य मार्गं परिवर्तयति - जेम्स् क्लेर्
(6) भवन्तः यत् भवितुम् अर्हन्ति स्म तत् भवितुं अद्यापि न विलम्बः।
(7) सफलता १ दिवसे न प्राप्यते परन्तु यदि भवान् परिश्रमं करोति तर्हि एकस्मिन् दिने अवश्यमेव प्राप्स्यति।
(8) सत्यं शिव इव शोभते
(9) एतावत् शान्ततया परिश्रमं कुर्वन्तु यत् सर्वे सफलतायाः कोलाहलं श्रोतुं शक्नुवन्ति।
(10)पण्डितः दुर्बलस्थितौ मार्गं विन्दति दुर्बलः च बहानानि करोति।
(11) आलस्यपूर्णाः कलाकाराः कदापि महान् कलाकृतीनां निर्माणं कर्तुं न शक्नुवन्ति।
[12] "सत्यं कुरुत .सर्वथा कुरुत।अन्यैः सह यथा व्यवहारं कर्तुम् इच्छसि तथा व्यवहारं कुरुत ."- लू होल्ट्ज्
[13] भवन्तः यथा यथा परिश्रमं कुर्वन्ति तथा तथा अधिकं भाग्यं भवतः पक्षे आगच्छति।
[14] सफलता सर्वदा सद्विचारात् एव भवति।
[15] "नूनम् ,सभ्यतायाः एकमात्रं सुदृढं आधारं सुमनसः स्थितिः एव।"-E.M.Forster
[16] यदि भवन्तः हारस्य भीताः सन्ति तर्हि विजयस्य आकांक्षां मा कुरुत।
[17] अमृतत्वं प्राप्तः स पुरुषः न किमपि द्रव्येण विक्षिप्तः। - स्वामी विवेकानन्द
[18] यदा भवन्तः किमपि कर्तुं न शक्नुवन्ति तदा एकं कार्यं भवन्तः अवश्यं कर्तुं प्रयतन्ते।
[19] "मूढसमृद्ध्यात् श्रेष्ठं ज्ञानिनां दुर्भाग्यम्।"- एपिकुरसः
[20] "जीवनस्य आनन्दं लभमानः कोऽपि असफलः नास्ति" विलियम फेथर्स अमेरिकन लेखकः
[21] एकेन पदेनैव सहस्रमाइलयात्रा आरभ्यते । सर्वाधिकं महत्त्वपूर्णं प्रथमं सोपानं चालनं भवति।
[22] उदाहरणेन जगत् परिवर्तयिष्यति, न तु भवतः मतेन।यदि त्वं अन्येषां कृते उत्तमः असि तर्हि भवतः अपि हितं भवति
जन्मदत्तं मनुष्याङ्गमविभाज्यं यशोयशः |
दिनं प्रत्युदितं भिन्नं स्वीकर्तव्यं हसन्मुखम् ||
Success & failures are the two inseparable parts of life. Every new day is different and it has to be accepted as it is smiling face.!
(D)
प्रत्यहं प्रत्यवेक्षेत नरश्चरितमात्मनः ।
किं नु मे पशुभिस्तुल्यं किं नु सत्पुरुषैरिति ॥
प्रत्यहं प्रत्यवेक्षेत नरः चरितम् आत्मनः ।
किं नु मे पशुभिः तुल्यं किं नु सत्पुरुषैः इति ॥
A person must introspect every day about what in him or her resembles the characteristics of animals and what in him resembles the characteristics of noble men.
[23] "त्वं मां अत्यन्तं मलिन्यां पदाति ,किन्तु अद्यापि,रजः इव।अहं उत्तिष्ठामि -तथापि अहं उत्तिष्ठामि।"-माया एन्जेलो
[24]त्वं स्वयमेव जये, जगत् स्वयमेव जिगीषति।
[25]कष्टं मनुष्यस्य आवश्यकं, तेन विना सफलतासुखं न विद्यते।
[26] धनं त्वया रक्षितव्यं ज्ञानं तु रक्षति ।
[27] "जीवनस्य यात्रा स्वप्नदर्शनेन आरभ्यते। स्वप्नाः शक्तिशालिनः भवन्ति" वेयर ग्रिल्स् साहसिकः टीवी प्रस्तोता च
[28] दिने दिने भवन्तः यत् चिन्वन्ति, यत् चिन्तयन्ति, यत् कुर्वन्ति तत् भवन्तः भवन्ति।
[29] "किं वयं जीवामः,यदि परस्परं जीवनं न्यूनं कठिनं कर्तुं न भवति।"- जार्ज एलियट्
[30] "सफलता सुखस्य कुञ्जी नास्ति। सुखं सफलतायाः कुञ्जी" Albert Shivtazar
[31] स्थायिप्रभावं कर्तुं भवद्भिः स्वमार्गः एव निर्मातव्यः! - इन्द्र नूयी
(Ad)मनस्येकं वचस्येकं कर्मण्येकं महात्मनाम् ।
मनस्यन्यद्-वचस्यन्यत् कर्मण्यन्यद्दुरात्मनाम् ॥
Virtuous people have the same thing in their mind, in their words and in their actions. Wicked people have one thing on their mind, another in the speech and a different thing in their actions.
(32) " जीवनं 10% भवतः किं भवति तथा 90% भवतः प्रतिक्रिया कथं भवति। " - चार्ल्स आर
(33) यदा भवन्तः श्रान्ताः भवन्ति तदा चिन्तयन्तु यत् लक्ष्यं प्राप्तुं कियत् उत्तमं भविष्यति।
(34) इतिहासः क्रियते ये पराजयनिर्णयापि क्षेत्रं न त्यजन्ति अन्तपर्यन्तं प्रयतन्ते।
(35) केचन कार्याणि कठिनानि सन्ति किन्तु तानि कर्तव्यानि सन्ति!
(36) जयः सदा तस्यैव भवति यः कदापि न त्यजति ।
(37) धैर्यं धारयतु। सर्वाणि वस्तूनि सुलभानि भवितुं पूर्वं कठिनानि भवन्ति।
(38) जीवनं विज्ञानम् अस्ति, भवन्तः यावन्तः प्रयोगाः कुर्वन्ति तावत् अधिकाः सफलतायाः अवसराः प्राप्नुवन्ति।
(39) "यत् त्वां न इच्छति तत् वस्तु धारयितुं मा कष्टं कुरु।"- रूपी कौर
(40) सम्पूर्णे विश्वे जनान् संयोजयितुं संगीतं सुन्दरतमा भाषा अस्ति। अस्मिन् हृदयस्पन्दनं वदति, न तु वचनानि।
(41) मनः शिक्षितुं अपेक्षया अधिकं महत्त्वपूर्णं हृदयस्य भावानाम् अवगमनम् अस्ति।
(42)
श्वः कृते सर्वोत्तमः सज्जता अद्यैव उत्तमं कर्तव्यम्।
(43) प्रथमोत्तमः विजयः आत्मनः विजयः एव ।
(44) किमपि प्राप्तुं किमपि हानिः न भवति, किन्तु किमपि कर्तव्यम् अस्ति। मुनि तरुण सागर
(44) आत्मबलशक्तिः महती नास्ति परं पापं दुर्बलमात्मानात् ॥ स्वामी विवेकानन्द
(45) लक्ष्याणि निर्धारयन्तु येन भवन्तः प्रतिदिनं प्रातःकाले शयनाद् उत्थाय उद्विग्नाः भवन्ति
(46) यः कदापि न त्यजति तम् व्यक्तिं त्वं ताडयितुं न शक्नोषि।
(47) सत्यं ज्ञात्वा तस्य प्रयोगेन भवतः साहसीत्वं ज्ञायते ।
(48) “प्रायः वयं न कार्यस्य कारणेन अपितु चिन्ता, कुण्ठा, असन्तुष्टिः च कारणेन श्रान्ताः भवेम”। डेल कार्नेगी
(49) पुस्तकानि मनुष्यम् बुद्धिमान् कुर्वन्ति परन्तु शिक्षा मनुष्यम् जीवितुं शिक्षयति।
(50) "पतङ्गः वातस्य विपरीतदिशि स्वस्य ऊर्ध्वतां प्राप्नोति, वायुना सह केवलं प्लवति।" विन्स्टन चर्चिल
(51) भयात् दुष्टतरं भयङ्करं च जीवने नास्ति ।
(52) दूरतः जीवनं न पश्यतु, डुबन् प्रतिक्षणं जीवतु... सुखेन दुःखेन च आक्रान्तः भविष्यसि।
(53) "यदा त्वं तव रज्जुः अन्ते आगच्छसि , तदा ग्रन्थिं बद्ध्वा लम्बयसि।तथा च स्विंगं करोषि।"- लियो बुस्काग्लिया
(54) त्वं सुखी असि! अर्थात् आप सही मार्ग पर हैं।
(55) .धनं सत्सेवकः किन्तु दुष्टः स्वामी।
(56) यत्र भयस्य समाप्तिः भवति तत्र जीवनस्य आरम्भः भवति।
(57) "यदि भवन्तः स्वं विजेतारूपेण न पश्यन्ति तर्हि भवन्तः विजेतारूपेण प्रदर्शनं कर्तुं न शक्नुवन्ति।" ज़िग्लर इति
जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी।
Transliteration
jananī janmabhūmiśca svargādapi garīyasī
Hindi Meaning
माँ और मातृभूमि स्वर्ग से भी महान है।
English Meaning
Maa and motherland are superior even to Heaven.
.
रत्नैर्महार्हैस्तुतुषुर्न देवा
न भेजिरे भीमविषेण भीतिम् ।
सुधां विना न प्रययुर्विरामं
न निश्चितार्थाद्विरमन्ति धीराः॥
(भर्तृहरेः नीतिशतकम्)
पदविभागः --
रत्नैः ,महार्हैः,तुतुषुः ,न, देवाः ,न,भेजिरे , भीमविषेण ,भीतिम् , सुधाम् ,विना ,न,प्रययुः , विरामम् ,न, निश्चितार्थात् , विरमन्ति ,धीराः l
अन्वयः --
महार्हैः रत्नैः देवाः न तुतुषुः (अभवन्) l (ते ) भीमविषेण भीतिं न भेजिरे l (ते) सुधां विना विरामं न प्रययुः l धीराः निश्चितार्थात् न विरमन्ति l
तात्पर्यम् --
धीराणां विशेषगुणं वर्णयति कविः अत्र l धीराः तेषाम् उद्यमेषु विजयं प्राप्य विना विरामं न स्वीकुर्वन्ति l उदाहरणार्थं कविः वदति यत्, देवाः समुद्रमन्थनकाले बहूनि अमूल्यानि रत्नानि प्राप्ताः चेत् अपि न सन्तुष्टाः अभवन् l ते भयङ्करविषस्य उद्भवे अपि न भीताः अभवन् l ते अमृतप्राप्तिपर्यन्तं विश्रामं विना स्वप्रयत्नम् अकुर्वन् l एवं धीराः अपि तेषाम् उद्यमेषु निश्चितफलप्राप्तिपर्यन्तं प्रयत्नं न त्यजन्ति, इति l
During the churning of the ocean Devas were not satisfied by all the precious jewels they received, nor were they frightened by the deadly poison. They did not rest until they got the nectar. Because the determined never halt until they achieve their goals.
(58) पुस्तकेषु निगूढः एतावत् निधिः अस्ति, कोऽपि लुण्ठरः कदापि लुण्ठितुं न शक्नोति।
(59) मौनं एकान्तं च मनुष्यस्य परममित्रम्
(60) "यदि त्वं शुभं अन्वेषसे तर्हि त्वं सर्वदा तत् प्राप्स्यसि"। ब्रायन ट्रेसी
(61) "फैशनं भोजनम् इव अस्ति।भवन्तः समानमेनू-सहितं न लपनीयम् ."-केन्जो टेकाडा
(62) जीवने अर्धं दुःखं गलतजनानाम् अपेक्षां कृत्वा भवति अपरं अर्धं सत्जनानाम् संशयात् भवति।
(63) स्वस्य सामर्थ्ये विश्वासः भवितुं शक्तिशालिनः भवितुं भवति।
(64) त्वं क्रोधस्य दण्डं न प्राप्स्यसि ,क्रोधेन दण्डं प्राप्स्यसि।"- बुद्धः
(65) भवतः मस्तिष्कं कदापि शिक्षणेन न श्रान्तं भवति।
(66) क्षोभः न सर्वदा पतनम् इत्यर्थः ।
(67) यदि भवन्तः सत्यं वदन्ति तर्हि भवन्तः किमपि स्मर्तुं न प्रयोजनम्।-मार्क ट्वेन
(68) यदा तमः अतिघनः भवति तदा प्रकाशदर्शने एव ध्यानं भवेत् ।
(69)उदारता दया च कियत्पि लघु न वृथा न गच्छति।
(70) यदा तस्य मार्गः कठिनतमः भवति तदा सः विजेता एव प्रयतते"।
(71) श्रवणं मम बहु रोचते मया सावधानतया श्रुत्वा बहवः विषयाः ज्ञाताः! अधिकांशजना: न शृण्वन्ति। अर्नेस्ट हेमिंग्वे
(72) यः व्यक्तिः यथार्थतया सुखी भवति सः परेषां अपि सुखं ददाति।
(73) अद्य उत्तमं कुरु, श्वः स्वयमेव प्रकाशयिष्यति।
(74) जनाः भवतः लक्ष्यस्य उपहासं न कुर्वन्ति, तर्हि भवतः लक्ष्यं लघु अस्ति। अजीम प्रेमजी
(75) क्रोधः परेषां त्रुटयः आत्मनः दण्डं दातव्यम्।-बुद्धः
(76) अहं सर्वदा यत् अद्यापि कर्तुं न शक्तवान् तत् करोमि, तत् कथं कर्तव्यम् इति ज्ञातुं। विन्सेन्ट वैन गॉग
(77) सूर्य इव प्रकाशितुं त्वया सूर्य इव दाहः कर्तव्यः ।
(78) यः स्वयम् एव शिक्षितुं परिवर्तयितुं च शिक्षितः, सः शिक्षितः अस्ति। सः अग्रे गमिष्यति।
(79) लक्ष्यं प्राप्तुं न केवलं योजना, अपितु साहसं, धैर्यं च आवश्यकम्।
(80) जीवनस्य प्रत्येकं लघुभागः अस्माकं सफलतायाः बृहत् भागः अस्ति।
(81) प्रथमः मौलिकः अधिकारः स्वप्नदर्शनं भवेत्।
(82) अद्य यदि लक्ष्यम् अद्य सिद्धं भवति तर्हि भविष्यस्य अनिश्चितता भवन्तं भयभीतुं न शक्नोति।
(73) बृहत्तमः भ्रमः अस्ति यत् श्वः भवतः समयः भविष्यति, वास्तविकता अस्ति यत् अद्य एव भवतः समयः भविष्यति।
(74) अवसराः एव सन्ति यत्र कष्टानि अधिकानि भवन्ति
(75) यस्य सच्चा मित्रं भवति, सः कदापि कस्यचित् दर्पणस्य आवश्यकतां न अनुभवति।" रुमि
(76) अस्माकं स्वप्नाः विशालाः सन्ति, तेषां पूर्तये प्रतिबद्धता गभीराः भवेयुः, प्रयत्नाः च बृहत् भवेयुः।
(77) भवतः दुर्व्यवहारं जित्वा किमपि आनन्ददायकं नास्ति।" डेविड् जोर्डन्
(78) "यदा शिक्षिताः जनाः अपि गलतवस्तूनाम् समर्थनं कर्तुं आरभन्ते तदा समाजस्य बृहत्तमा समस्या भवति।" डॉ भीमराव आम्बेडकर
(79)सुखं भृङ्गवत् न लभ्यते अन्वेषणेन स्थगितेन लभ्यते
(80) अहम् अद्य कर्मणि प्रवृत्तः अस्मि,
तः एतत् मम भविष्यस्य निर्माणार्थं निवेशः अस्ति।
(81)येषां साहाय्यं कर्तुं हृदयं वर्तते तेषां निन्दां कर्तुं तस्य अधिकारः अस्ति, शेषं क्रूरं भवति।" लियाम पेन्
(82) यदि वयं अतीतस्य वर्तमानस्य च मध्ये कलहं उद्घाटयामः तर्हि वयं भविष्यामः इति पश्यामः।"- विन्स्टन् चर्चिल
(83) दुष्टविचारपरिहारस्य एकः एव उपायः अस्ति - सद्विचारस्य प्रभावं वर्धयतु !
(84) नास्ति स्वतन्त्रतायाः अर्थः यस्मिन् त्रुटिं कर्तुं स्वतन्त्रता नास्ति" - महात्मा गान्धी
(85) "महासिद्धयः कदापि सुलभाः न भवन्ति, सुलभाः उपलब्धयः महतीः न भवन्ति।" बाल गंगाधर तिलक
(86) "समीचीनसमयस्य प्रतीक्षां त्यक्त्वा अग्रे गच्छन्तु, स्थितिः भवतः अनुकूलतां कर्तुं आरभेत।"
(87)अन्येषां सुखं न दत्त्वा अन्तः सुखी न भवितुम् अर्हति
(88) यदि भवान् त्रुटिं करोति, तत् सम्यक् न करोति तर्हि तत् त्रुटिः इति उच्यते - चर्चिलः
(89) भवतः ऊर्ध्वता भवतः शैक्षिकयोग्यतायाः आधारेण न अपितु जीवनस्य प्रति भवतः दृष्टिकोणेन निर्धारिता भविष्यति।
(90) यदि भवान् स्वयमेव शिक्षितुम् इच्छति तर्हि बहु जनान् मिलित्वा बहु यात्रां कुरुत! - ललित मोहन शुक्ला
(91) "शब्दाः आश्चर्यजनकशक्तिं वहन्ति, जीवनं सुन्दरं कर्तुं तान् उपयुज्यन्ते।" - ललित मोहन शुक्ला
(92) यथा जीवने श्वासस्य आवश्यकता वर्तते तथा अस्माकं स्वतन्त्रतायाः आवश्यकता वर्तते - ललितमोहन शुक्ला
(93) नदी प्रवहति जलम् ! न न!.. एषः एव जीवितः ईश्वरः! - ललित मोहन शुक्ला
(94) धन्यं तव जीवनम् गुलाब! एतावत् लघु परन्तु कियत् प्रभावशाली। - ललित मोहन शुक्ला
(95) राजा स्वदेशे एव सम्मानं प्राप्नोति, परन्तु देशे विदेशे च विद्वांसः, ज्ञानिनः च सम्मानं प्राप्नुवन्ति, अतः ज्ञानस्य प्राप्तिः एव जीवनस्य मुख्यप्रयोजनं कुरुत। - ललित मोहन शुक्ला
(96) सावधानीपूर्वकं अवगमनं, सावधानतया श्रवणं, तत् सावधानतया करणं सफलतायाः महत्त्वपूर्णाः आयामाः सन्ति! - ललित मोहन शुक्ला
(97) नित्यप्रयत्नेन असम्भवप्रतीतकार्यमपि सम्भवं भवति अतः निरुत्साहिताः न भूत्वा स्वस्य कर्तव्यमार्गे एव तिष्ठन्तु! - ललित मोहन शुक्ला
(98) स्मरणम् आगच्छति यस्य हृदये निवसति, अतः यः भवन्तं स्मरति तस्य आदरं कुरुत येन तस्य हृदये स्थानं तिष्ठति! - ललित मोहन शुक्ला
(99) "यथा स्थगितजलं दुर्गन्धं दातुं आरभते, नदीयाः प्रवाहितं जलं च स्वच्छं शुद्धं च तिष्ठति, तथैव भवन्तः गच्छन्तु यतोहि जीवनं चलनस्य नाम अस्ति" - ललितमोहन शुक्लः
(100) यः व्यक्तिः वक्तुं पूर्वं सम्यक् चिन्तयति सः कदापि अपमानस्य सामना न करोति - ललितमोहन शुक्ला
(101) कदाचित् अस्माकं मनः भविष्यस्य भयं वर्तमानकालं प्रति कर्षति, अतः सकारात्मकचिन्तनं स्थापयितुं आवश्यकम् - ललितमोहन शुक्लः
(102) चित्रेषु वर्णचित्रणं शिक्षितवान् किन्तु जीवने वर्णचित्रणं शिक्षितुं न शक्तवान्, न च अवगन्तुं शक्तवान्" इति ललितमोहनशुक्ला
(103) यथा यथा लक्ष्यं प्रति समर्पणं वर्धते तथा तथा एकाग्रता वर्धते।
(104) त्वं निराशा आशादीपं दहसि, तव आत्मा हिमालयात् उच्चतरं भवतु। "- हिन्दी फ़िल्म गीत।"
(105) यथा यथा शान्तं भवति तथा तथा श्रोतुं शक्यते - रुमि
(106) कष्टकरम् दुर्लभं च मार्गे चलित्वा एव सुन्दरं लक्षं प्राप्यते - इत्युक्तम् ललित मोहन शुक्ला
(107) भवान् इयत् मधुरं न भवतु जनाः भवन्तं गुड: वेदितुं खादन्ति न च इयत् कटुकं भवतु जना: खदितुं न शक्नुवन्ति। अतः वार्ता एव कटुकं किन्तु कोटिशः कृते भवेत् - ललित मोहन शुक्ला
(108) लक्षं प्रति शान्त चित्तेन गच्छेत् तदा सफलताया: कोलाहलं आनन्दम् यच्छेत् - ललित मोहन शुक्ला
(109) भवतः कार्ये दक्षता सुखं, समृद्धिः, आनन्दं च जनयति। अतः तस्मिन् सुधारं कृत्वा नूतनानां तकनीकानां प्रयोगं कुर्वन्तः भवन्तु। - ललित मोहन शुक्ला
(110) परमशत्रुतः अधिकं भयङ्करं मनः दुर्दिशि भ्रमति। - हिन्दू शास्त्र गीता
(111) पठनं, लेखनं, शिक्षणं च तादृशाः आदतयः सन्ति ये भवन्तं सर्वेभ्यः दुष्टेभ्यः उद्धारयितुं शक्नुवन्ति।
(112) प्रेम जीवनमार्गं प्रकाशयति प्रकाशः अस्ति। - ललित मोहन शुक्ला
(113) सफलतायाः दुःखस्य च निकटसम्बन्धः अस्ति । सफलता निश्चिता यदि भवन्तः दुःखात् शिक्षन्ते
(114) ये शिलाः मुद्गरप्रहारं सहजतया स्वीकृतवन्तः ते मूर्तिः भवितुम् अर्हन्ति स्म, ते मन्दिरे पूजिताः आसन्। - ललित मोहन शुक्ला
(115) जीवने आश्चर्यजनकसफलतायै स्पष्टलक्ष्याणि, कुशलरणनीतिः, परिश्रमः च अत्यावश्यकाः सन्ति। - ललित मोहन शुक्ला
(116) सदैव छात्रत्वेन भवन्तं सार्थकजीवनस्य स्वामी कर्तुं शक्नोति
Contact for subscription
(117) परिवर्तनं विना प्रगतिः असम्भवः। ये मनः परिवर्तयितुं न शक्नुवन्ति ते किमपि परिवर्तयितुं न शक्नुवन्ति। -जॉर्ज बर्नार्ड शॉ
(119) यदि वयं स्वस्य अन्तः परितः च शान्तिं निर्वाहयितुं शक्नुमः तर्हि विश्वे यत्किमपि इच्छामः तत् सर्वं प्राप्तुं शक्नुमः - ललितमोहन शुक्ला
(120) सूर्यस्य रश्मिं वा आत्मविश्वासस्य वा जीवनस्य अन्धकारं दूरीकरोति।
(121) वयं कियत् शीर्षं प्राप्तुं सज्जाः स्मः, महत्त्वपूर्णम् - ललितमोहन शुक्ला
122) यावत् अधिकं सुवर्णं प्राप्तुं शक्यते तावत् अधिकं प्रकाशते।
(123) क्रिकेटतः जीवने बहु किमपि ज्ञातुं शक्यते यत् सर्वत्र सर्वत्र लाभप्रदः भवति "ललितमोहन शुक्ला"।
(When action and duty are on one hand, success is guaranteed on the other hand. )
(124) यः शिक्षते तस्य दोषैः स गतिमाप्नुयात् ।। ललित मोहन शुक्ला
(125) ये स्वक्षेत्रे उत्तमं कुर्वन्ति तेषां स्वाभाविकनेतृत्वक्षमता भवति।" ललितमोहनशुक्ला
(126) समयस्य शिक्षायाः च सम्यक् उपयोगेन व्यक्तिः सफलः भवति ।
(127)ये स्वपदसामर्थ्यं मन्यन्ते ते गन्तव्यं साधयन्ति।
(128) पुरुषः केवलं गुणैः एव सफलः भवति, यदि विनयः विवेकः च एकत्र सन्ति तर्हि सः सफलतायाः शिखरं स्पृशितुं शक्नोति।
(129) कदापि त्वं एकः इति न चिन्तयतु, अपितु त्वमेव पर्याप्तः इति चिन्तयतु।
(130) यदि भवान् कस्मिंश्चित् विषये निपुणतां प्राप्तुम् इच्छति तर्हि अन्येभ्यः पाठयितुं आरभत
(131) प्रत्येकं बालकः अस्मिन् जगति एतत् सन्देशं गृहीत्वा आगच्छति यत् ईश्वरः अद्यापि मनुष्येण निराशः नास्ति। ललित मोहन शुक्ला
(132) परिश्रमेण साधारणः व्यक्तिः असाधारणतया भाग्यशाशुक्लाe
(133) कदापि न त्यक्तुं क्षमता भवन्तं अन्येभ्यः भिन्नं करोति
(134) भवतः अनुभवः भवतः ज्ञानात् सर्वदा बृहत्तरः अधिकः उपयोगी च भवति
(135) असफलतायाः अनन्तरम् अपि सफलतायाः एकमात्रं गारण्टी अस्ति यत् आत्मविश्वासेन लक्ष्यं प्रति गच्छन्तु एव।
(135) सत्यं कटु अस्ति किन्तु तस्य प्रत्येकं समस्यायाः समाधानं कर्तुं शक्तिः अस्ति। ललित मोहन शुक्लाe
(136) आत्मनः कथयतु मम भयं नास्ति, केवलं साहसं आशा च अस्ति" ! ललितमोहन शुक्ला
(137) "यदि भवन्तः मन्यन्ते यत् सर्वं भद्रं भविष्यति तर्हि तत् प्रथमं सार्थकं सोपानम् अस्ति।"
(138) "शिखरस्थं पुरुषं अतीत्य पश्यतु। सः प्रत्येकं पतने उत्तिष्ठति स्म"।
(139) वयं यत् अस्माकं चिन्तनेन अस्मान् कृतम्, केवलं चिन्तनस्य दिशा एव अस्मान् सफलतामार्गे नेष्यति।
(140) "जीवनं हास्यं भवति, जीवितुं हास्यभावः भवति इति अर्थः।"
(141) वैधं यत् भवन्तः स्वस्य परिश्रमेण सृजन्ति।
(142) "भयं केवलं तदा एव शीघ्रं वर्धयितुं शक्नोषि यदा भवन्तः स्वभयानि अतिक्रान्तयन्ति"।
(143) "वर्षस्य प्रत्येकं दिवसः उत्तमः दिवसः इति हृदये लिखतु।"
(144) यदि शक्तिं इच्छसि ज्ञानं प्राप्नुवं मानं चापि चरित्रवान् भव।
(145) यदि भवतः उल्लेखः कस्मैचित् आशां ददाति, उत्साहेन पूरयति, तर्हि भवान् उत्तमः व्यक्तिः अस्ति!
(146) यदि वयं स्वस्य कृते उत्तमाः न स्मः तर्हि वयं कथं कश्चित् अस्माकं कृते उत्तमं भवेत् इति अपेक्षां कुर्मः।" माया एन्जेलो
(147) विश्वासे बहु शक्तिः अस्ति, त्वं अन्धकारे अपि प्रकाशं द्रष्टुं आरभसे।
(148) "धैर्यं कालश्च द्वौ शक्तिशालिनौ योद्धौ।"
(149) गलत् अर्जितं धनं अस्मान् गलत् दिशासु नयति
(150) शुभकार्यारम्भार्थं न दुर्कालः
(151) यत्किमपि त्रुटिं स्वीकृत्य सम्पादयितुं क्षमता अस्ति तर्हि क्षमा कर्तुं शक्यते।
(152) तत् अनुभवतु, प्रतिदिनं प्रातःकाले नूतनं बलं नूतनान् विचारान् च ददाति।
(153) कस्यापि सफलतायाः अपेक्षया अधिकं महत्त्वपूर्णं भवतः जीवनस्य अर्थः एव!
(154) बृहत् स्वप्नानि बृहत् उपलब्धयः
(155) एकदृष्ट्या मृत्युः अपि उत्सवः एव । - ललित मोहन शुक्ला
(156) भवन्तः केवलं तस्मिन् एव यथार्थतया प्रवीणाः भवितुम् अर्हन्ति यत् भवन्तः प्रेम्णा भवन्ति। माया एन्जेलोउ
(157) भवन्तः केवलं तस्मिन् एव यथार्थतया प्रवीणाःv भवितुम् अर्हन्ति यत् भवन्तः प्रेम्णा भवन्ति। माया एन्जेलोउ
(158) अहं कप्तानः न भवितुम् इच्छामि यतोहि अहं विराट कोहली इव क्रीडितुं इच्छामि - ललित मोहन शुक्ला
(159) "स्वबलस्य आदरं कुरु, परैः सह आत्मनः तुलनां कर्तुं स्थाने स्वस्य अस्तित्वं अलङ्करोतु।"
(160) आत्मनः ज्ञानं महत्तमं प्रज्ञा, सर्वप्रथमं आत्मानं ज्ञात्वा अग्रे गच्छतु" -
(161) यावत् भवन्तः न निवर्तन्ते तावत् भवन्तः कियत् मन्दं गच्छन्ति इति महत्त्वं नास्ति। -कन्फ्यूशियस
(162) "किमपि न कृत्वा व्यतीतस्य जीवनस्य अपेक्षया त्रुटिं कृत्वा व्यतीतं जीवनं अधिकं उपयोगी भवति।"-George Bernard shaw
(163) समीचीन अवसरं न प्रतीक्षन्तु, यः अद्य बृहत्तमः उत्तमः च अवसरः अस्ति।
(164) केवलं ते जनाः एव ऊर्ध्वतां प्राप्नुवन्ति ये परिवर्तनं आनेतुं चिन्तयन्ति।
(165) "जीवने सर्वेषु विलासितासु ,महत्तमः विलासिता सम्यक् प्रकारस्य स्वतन्त्रतां प्राप्तुं भवति।"-सुधा मूर्ति
(166) "तरङ्गस्य भङ्गः समग्रं समुद्रं व्याख्यातुं न शक्नोति ।"-व्लादिमीर् नबोकोवः
(167) जनाः भवतः वचनं शृण्वन्ति परन्तु ते भवतः मनोवृत्तिम् अनुभवन्ति। , ९.
(168) प्रथमं कठिनं कार्यं कुरुत, सुलभं कार्यं स्वयमेव भवितुं आरभेत।
(169)दासता अतीव दुष्टा अस्ति, यद्यपि तस्य नाम कियत् अपि सुन्दरं भवेत्!
(Ad)दुर्जनेषु च सर्पेषु वरं सर्पो न दुर्जनः।
सर्पो दंशति कालेन दुर्जनस्तु पदे-पदे ॥
Between malevolent scoundrels & poisonous snakes, the snake is far better. The snake strikes only once, but the scoundrel strikes at every step you take.
-Acharya Chanakya
शुक्रवासरपर्यन्तमारभ्य सोमवासरात् |
सप्ताहान्तः प्रियस्तेषां येषां कोष्टकजीवनम् ||
Weekends are most fancy to them those having routinized lifestyle of Monday to Friday work culture !
(170)विनयः एव गुणः यः भवन्तं महत्त्वस्य समीपं गच्छति
(171) यस्य मनः सदा संशयपूर्णं भविष्यति, सः न सुखं प्राप्स्यति न तृप्तिम्।
(172)"यः स्वस्य सामञ्जस्यं कृत्वा जीवति सः जगतः सह सङ्गतिं करोति।"-मार्कस औरेलियसः
(173) मम जीवनम् अस्ति। इदानीं वा कदापि वा। अहं सदा न जीविष्यामि। अहं केवलं जीवितुं इच्छामि। यदा अहं जीवामि।-बोन जोवि
(174) यदि भवन्तः कदाचित् मुक्ततया न हसन्ति तर्हि भवन्तः किमपि नष्टं कृतवन्तः इति अवगच्छन्तु
(175)वयं यत् वदामः तस्मात् जनाः न शिक्षन्ते, अस्माकं कार्यस्य उदाहरणात् शिक्षन्ते।
,(176) यः बृहत्तमे कष्टे अपि निराशः न भवति सः सच्चः साहसिकः अस्ति।
(177) सफलता अभिप्रायस्य परिवर्तनात् न भवति, अपितु भवतः कार्यपद्धतेः परिवर्तनात् एव भवति” इति ।प्रामाणिकता न पर्याप्तं, परन्तु साहसी बुद्धिमान् च भवितुं आवश्यकम् - ललित मोहन शुक्ल
(178)यदा भवन्तः उत्तमं अवसरं प्राप्नुवन्ति तदा तस्य उत्तमं उपयोगं कुर्वन्तु, उत्तमं कार्यं च कुर्वन्तु!
SANSKRITAM
(179 न केवलं सत्यं वक्तुं अपितु सत्यं श्रुतुं अपि बहु साहसस्य आवश्यकता भवति।
(180)यदि भवान् इच्छति यत् जनाः भवतः विश्वासं कुर्वन्तु तर्हि विश्वसनीयः भव
(181)धैर्यं दृढता च चतुरतायाः भारस्य द्विगुणाधिकं मूल्यं भवति" -थॉमस हक्सले
(182)प्रत्येकस्मिन् क्षेत्रे कियत् दूरं ऊर्ध्वं गन्तुं शक्यते इति सीमा नास्ति ।
(183) केनचित् असंयमान् जनान् विहाय कञ्चन दरिद्रं मया न दृष्टम् ।
(184)सिनेमायाः बृहत्तमः दोषः अस्ति यत् कश्चन नकली जगत् वास्तविकः इति विश्वासं कर्तुं आरभते - ललितमोहनशुक्लः
(185)मा प्रतीक्षस्व समीचीनः समयः कदापि न आगच्छति।
(186)प्रथमं कठिनं कार्यं कुरुत, सुलभं कार्यं स्वयमेव पालनं करिष्यति।
(187)सुन्दरः विचारशीलः च सहचरः भवति चेत् मार्गः सुगमः भवति - ललित मोहन शुक्ल
(188)यदि सफलतायाः उपाधिः नास्ति तर्हि संघर्षस्य कथां कोऽपि न जानाति।
(189)सफलतायाः नियमः अस्ति यत् भवन्तः स्वदोषेभ्यः अपि च परदोषेभ्यः अपि शिक्षित्वा अग्रे गच्छन्ति।
(190)कठिनता-अल्पता- सम्मुखे हसन् न शिकायतुं सशक्तव्यक्तित्वस्य लक्षणम् - ललितमोहनशुक्लः
(191)कठिनसमयेषु स्मितं सर्वोत्तमप्रतिक्रिया भवति, मौनं च गलतप्रश्नस्य सम्यक् उत्तरम् अस्ति।
(192)अन्न-वस्त्र-गृहस्य मूलभूत-आवश्यकतानां पूर्तिं कृत्वा पुरुषस्य प्रथमा आवश्यकता सुविचाराः एव भवन्ति - ललितमोहनशुक्लः
(193)अत्यल्पाः जनाः एव जानन्ति यत् ते अत्यल्पं जानन्ति।- हजारी प्रसाद द्विवेदी
(194)सफलता रहस्यं न भवति, भवतः परिश्रमस्य, निर्देशस्य, भवतः त्रुटिभ्यः शिक्षणस्य च परिणामः अस्ति
(195)धैर्यमार्गे दुःखं अश्रुपातं च भविष्यति परन्तु धैर्यस्य फलं सर्वदा मधुरं भविष्यति।
(196)अहं न जानामि कदा अहं तान् पठन् प्रेरक उद्धरणं लिखितुं आरब्धवान् - ललित मोहन शुक्ल
(197)यदा चञ्चलपक्षी धान्यं खादित्वा आकाशात् गृहं गच्छति तदा सा स्वनीडं प्राप्य कियत् प्रसन्ना भवेत् "- ललितमोहनशुक्लः
(198)केनचित् अर्थे नकारात्मकविचाराः अपि उत्तमाः सन्ति यतोहि ते अस्मान् सावधानतया चलितुं प्रेरयन्ति - ललितमोहनशुक्लः
(199)पतनभीताः जीवने कदापि न उड्डीयन्ते
(200)सफलतायाः पराकाष्ठां प्राप्तुं परिवर्तनं आनेतुं चिन्तयितुं आवश्यकं, न तु प्रतिशोधस्य ।
(201)सद्भ्यः "न" इति वक्तुं शिक्षन्तु येन भवन्तः उत्तमेभ्यः "हाँ" इति वक्तुं शक्नुवन्ति - John C. मैक्सवेल
(202)कदापि न पतनं न सौन्दर्यम्, जीवनस्य सौन्दर्यं पतित्वा उत्थाय स्वप्नानां पूर्तिः एव।
(203)ज्ञानं चिन्तनात् न आगच्छति, तस्य एकमात्रं स्रोतः असफलतायाः सफलतायाः च प्राप्तः अनुभवः एव।
(204)प्रेम्णः जीवनं परिवर्तयितुं शक्तिः अस्ति
(205)कदापि न त्यजन्तु, अन्यः अवसरः सर्वदा भवति.
(206)आत्मनः अज्ञानं अविद्या, आत्मनः ज्ञानं ज्ञानलाभस्य आरम्भः।
(207) यदि भवान् भाषां शिक्षितुम् इच्छति, तदर्थं वातावरणं रचयतु वा तस्मिन् वातावरणे गच्छतु वा - शिवम तिवारी, प्रख्यातः संस्कृतशिक्षकः
(208) ये परिस्थितेः दृढतया सम्मुखीभवन्ति, ते एव जनाः नूतनं इतिहासं कुर्वन्ति।
(209)विश्वासः ज्ञानस्य आनुपातिकः भवति।-ललित मोहन शुक्ल
(210)ज्ञानं मानवतायाः सह सम्बद्धम् अस्ति। मशालः एव समग्रं जगत् प्रकाशयति
(211)महत् चिन्तयतु यतोहि एतत् सफलतायाः प्रथमं सोपानम् अस्ति, बृहत् चिन्तने कस्यचित् एकाधिकारः नास्ति।
(212)नवानि वस्तूनि शिक्षितुं नकारयति सः वृद्धः भवति - ललित मोहन शुक्ल
Career Option [ Sanskrit]
(213)पुष्पगन्धं नद्य इव चलत रहो - ललित मोहन शुक्ल
(214)यदि वयं शान्तिपूर्वकं स्वेदं कुर्मः तर्हि युद्धे रक्तपातस्य आवश्यकता न भविष्यति।
(215)भवतः स्वस्य सकारात्मकं भविष्यम् अस्मिन् क्षणे आरभ्यते। इतः प्रत्येकं लक्ष्य सम्भवम्।-LaoTzu
(216)जीवने आव्हानानां दृढनिश्चयेन सामना कर्तुं सफलता निहितं भवति - ललितमोहनशुक्ला
(217)""एकः कला अस्ति यस्याः जनाः निपुणाः भवेयुः -चिन्तनस्य कला।"Samuel Taylor Coleridge.
(218)प्रतिकूलस्थितौ ये पुष्पाणि प्रफुल्लन्ते तानि दुर्लभानि सुन्दराणि च ।
(219)यदि भवन्तः त्रुटिं न कुर्वन्ति तर्हि भवन्तः कठिनकार्यं न कुर्वन्ति
(220)असत्यस्य संयोजनानां अनन्तता अस्ति,किन्तु सत्यस्य एकः एव सत्तागुणः अस्ति।-Jean Jacques Rousseau
(221)यद्बलेन पराजयितुं न शक्नोषि, तत् बुद्ध्या जितुम् शक्नोषि।
(222)जीवनं बहु सुलभं भवति यदा वयं अन्येषु सकारात्मकं पक्षं द्रष्टुं आरभामः
(223) सद्कल्पना सह वयं जीवने चमत्कारं कर्तुं शक्नुमः - J. K rolling
(224) जनस्य हृदयं पालयति राजा । ललित मोहन शुक्ल
(225) अनुभवस्य चश्माः, तेषां माध्यमेन भवन्तः द्वितीयवारं स्पष्टतया पश्यन्ति।"-हेन्रिक् इब्सेन्
(226)कस्यापि कार्यस्य सम्यक् सम्पादनार्थं भवान् स्वयमेव अस्य कार्यस्य विषये प्रशिक्षितः पूर्णतया अवगतः च भवितुमर्हति - ललितमोहनशुक्लः
(227)जीवने अवश्यमेव एतादृशः लक्ष्यः अस्ति यत् भवन्तः प्रातः जागरणं कुर्वन्ति
(228)अपेक्षायाः आधारेण निर्णयाः भवेयुः, न तु भयम्।
(229)विश्वासः कदापि न दर्शयति अपितु असम्भवं सम्भवं करोति
(230)21वीं शताब्द्यां स्थिरतां न अन्वेष्टुम्, शिक्षमाणाः भवन्तु।- युवल नूह हररी
(231)यदा सज्जता उत्तमः भवति तदा एकस्य पश्चात् अन्यस्य अवसराः अस्माकं समीपं आगन्तुं आरभन्ते।
(232)सुखदः मनोभावः न केवलं जीवनं परिवर्तयति अपितु अन्येषां जीवने अपि परिवर्तनं करोति।
(233)यथा यथा भवन्तः स्वयमेव आव्हानं कुर्वन्ति तथा तथा भवतः आत्मविश्वासः वर्धते।
(234)"अस्माकं मानसिकवृत्तिः सा अज्ञातबलं यत् अस्माकं भाग्यं करोति वा भङ्गयति वा।" डेल् कार्नेगी
(235)"स्वस्य सुखस्य उत्तरदायित्वं गृहाण, अन्येषां हस्ते मा त्यजतु" - राय तुबेनेट्
(236)वेगस्य कृते सोपानानि आवश्यकानि सन्ति, प्रगतेः कृते आचरणम् आवश्यकम् अस्ति।
(237)अद्य वयं यत् कुर्मः तस्य उपरि अस्माकं भविष्यं निर्भरं भवति।
(238)जीवनस्य समग्रं रहस्यं एकस्मिन् विषये गहनरुचिं धारयितुं सहस्रे च सम्यक् रुचिं लभ्यते - होरेस् वाल्पोल् इति
(239))सदैव आव्हानानि स्वीकुरुत, शीर्षं प्राप्स्यति वा अनुभवं प्राप्स्यति वा।
(240)अद्य पालनं कुरुत, अतः श्वः सुन्दरः भविष्यति - वर्जिल्, रोमस्य प्राचीनः कविः
(241)ये परिस्थितिविरुद्धं युद्धं कुर्वन्ति, ते एव जनाः नूतनं इतिहासं कुर्वन्ति।
(242)समस्यायाः मूलं कारणं विना समयस्य अपव्ययस्य आदतिः अस्ति - लिङ्कन्
(243)"न मासेषु वर्षेषु वा भवतः वयः गणयतु, अपितु भवतः सुहृद्सङ्ख्यायां गणयतु"।
(244))धनं दासं ज्ञानिनां मूढानां च स्वामी |
(245)लक्ष्यं न सिद्धिः, परन्तु यदि वयं सिद्धिं अनुसृत्य उत्तमाः भवेम
(246)यस्य गुरुः बलवान्, तस्य छात्रः मल्लः - पंडित धीरेन्द्र शास्त्री बागेश्वर धाम
(247)वाक् शरीरस्य उत्तमः अलङ्कारः - ललित मोहन शुक्लः
(248)प्रेम वर्णयितुं न शक्यते तथापि सर्वं वदति
(249)उत्साहपूर्णं प्रथमं सोपानं भवतः सफलता कियत् महती भविष्यति इति वक्ष्यति
(250)मार्गः अवश्यमेव परोपदेशेन लभ्यते, गन्तव्यं तु स्वस्य परिश्रमेण लभ्यते।
(251)ये अनुशासिताः तिष्ठन्ति तेषां जीवने कदापि पश्चातापः न भवति।
(252)जीवनं सुलभं कर्तुं स्थाने आत्मनः दृढः करणीयः इति बुद्धिमान् ।
(253)एतावन्तः त्रुटयः मा कुर्वन्तु यत् पेन्सिलस्य पुरतः मेटाकः समाप्तः भवति।
(254)कालेन सह मित्रतां कुरुत, यः कालस्य मूल्यं ज्ञास्यति सः l भविष्यति
(255)त्वं यत् विश्वसिसि, त्वं यत् विश्वसिसि तत् भवसि
(256)अपेक्षा एतादृशान् अवसरान् सृजति यत् भवता कदापि अपेक्षितं नासीत् - निक वोजसिच्
(257)यदि भवन्तः तम् एकं व्यक्तिं अन्विष्यन्ति यः भवतः जीवनं परिवर्तयिष्यति तर्हि
(258)कठिनानि कार्याणि प्रथमं कुरु। असम्भव इव भासमानानि कार्याणि सद्यः कुरु
(259)यथा भवन्तः स्वस्य विषये श्रोतुं शक्नुवन्ति तावत् अन्येषां विषये वदन्तु - अरस्तू
(260)भवतः कठिनतमः समयः प्रायः भवतः जीवनस्य महत्तमक्षणं प्रति गच्छति।अग्रे गच्छतु।कठिनपरिस्थितयः अन्ते बलवन्तः जनान् निर्मान्ति।
(261)विजयानन्तरं यदि न वहसि तर्हि दूरं गन्तुं शक्नोषि।-मराडोना
(262)कदापि आशां न त्यजन्तु तूफानाः अस्मान् बलवन्तः कुर्वन्ति ते च स्थायित्वं न प्राप्नुवन्ति
(263)यदि जीवनस्य उद्देश्यं महत् अस्ति तर्हि बाह्यसमर्थनस्य आवश्यकता नास्ति, भवतः रागः भवन्तं तत्र नेष्यति।
(264)ध्यानस्य आधारः प्रेम एव ।
(265)जीवनं अस्मान् परीक्षते, उत्तीर्णतां प्राप्तुं च बलं ददाति
(266)यदा क्लेशः आगच्छति तदा प्रामाणिकः भवतु
धनं प्राप्य सरलं भवतु, अधिकारं प्राप्य विनयशीलं भवतु, क्रुद्धे शान्तं भवतु, एतत् जीवनस्य प्रबन्धनम् इति कथ्यते।
(267)चित्रस्य यत्किमपि वर्णं, स्मितस्य वर्णः सर्वदा सुन्दरः भवति ।
(268)समीचीनदिशि स्थितानि लघुपदानि गलत्दिशि स्थितानां बृहत्पदानां अपेक्षया श्रेष्ठानि भवन्ति।
(269)भावनाबोधं सृजति यस्य शब्दाभावः न भवति
(270)जगत् तस्य एव यः तत् जितुम् हसन् बहिः गच्छति - चार्ल्स डिकेन्सः
(271)शब्दाः प्रेरयितुं शक्नुवन्ति, विचाराः उत्तेजितुं शक्नुवन्ति, परन्तु केवलं कर्म एव भवन्तं यथार्थतया स्वप्नानां समीपं नयति।
(272)अस्माकं सुख-असुखयोः कारणं अस्माकं स्वभावः एव, न तु अस्माकं परिस्थितिः ।
(273)महत् चिन्तयतु, शीघ्रं चिन्तयतु, अग्रे चिन्तयतु।विचारेषु कस्यचित् एकाधिकारः नास्ति।
(274)सर्वाणि वस्तूनि सुलभानि भवितुं पूर्वं कठिनाः भवन्ति।
(275)सम्भवस्य असम्भवस्य च अन्तरं अस्माकं निश्चयस्य उपरि निर्भरं भवति
(276)यदि भवता मार्गः कृतः तर्हि श्वः गन्तव्यस्थानं अपि प्राप्स्यसि, साहसपूर्णः अयं प्रयासः एकस्मिन् दिने अवश्यमेव फलं दास्यति।
(277)उत्तमं प्राप्नुयात् वा न वा किन्तु उत्तमं कर्तुं कदापि न विरमतु
(278)सद्भ्यासैः सह जीवनं सुलभम् अस्ति
(279)प्रत्येकं विघ्नं पुनरागमनस्य अवसरः भवति।
(280]यदि जीवनं द्वितीयं अवसरं ददाति तर्हि पुरातनदोषाणां पुनरावृत्तिः कदापि न कुर्वन्तु
(281)अस्माकं जीवनस्य उद्देश्यं सुखी भवितुं भवति।-दलाई लामा
संसारकटुवृक्षस्य द्वे फले ह्यमृतोपमे।
सुभाषितरसास्वदः सङ्गति: सुजने जने।।
संसाररूपी कटु वृक्ष के दो ही अमृततुल्य मधुर फल हैं एक तो सुंदर उक्तियों का रसास्वादन और दूसरा सज्जनों का साथ।।
(282)"भवन्तः यत् बृहत्तमं साहसिकं कर्तुं शक्नुवन्ति तत् स्वप्नानां जीवनं जीवितुं"-ओप्रा विन्फ्रे
(283)न तावत् लज्जाजनकं न भवति अपितु शिक्षितुं न इच्छति
(284)यावत् भवन्तः गच्छन्ति तावत् भवन्तः कियत् मन्दं गच्छन्ति इति महत्त्वं नास्ति
(285) वाचा मनसः शौचं शौचमिन्द्रियनिग्रहः।
सर्वभूतदया शौचमेतच्छौचं परमार्थिनाम्
[286] अद्यतन परिश्रमः,श्वः सौभाग्यम् अस्ति।
[287] कदापि न त्यजन्तु यतोहि भवन्तः कदापि न जानन्ति यत् भवतः अग्रिमः प्रयासः कार्यं करिष्यति वा इति
(288) परिश्रमः विज्ञानवत् अस्ति। भवन्तः यथा यथा अधिकं उपयोगं कुर्वन्ति तथा तथा अधिकं परिणामं प्राप्नुवन्ति।
[289] विजयात् कदापि बलं न आगच्छति। भवतः परिश्रमेण बलस्य विकासः भवति
[290] आदर्शः परिवारः एव उत्तमः विद्यालयः यत्र मातापितरः एव उत्तमाः शिक्षकाः सन्ति।
[291] "यदि मनुष्यस्य किं लाभः,यदि सः समग्रं जगत् लभते,आत्मनः च हानिम् अनुभवति?- येशुमसीहः।"
[292] दारिद्र्यं समृद्धिः च विचारस्य परिणामः एव
[293] प्रयत्नशीलाः भवन्तु, लक्ष्यं सिद्धं भविष्यति अनुभवः अपि प्राप्स्यति।
[294] साहसः दबावे अनुग्रहः अस्ति - अर्नेस्ट् हेमिंग्वे
[295] सद्चित्तं सुहृदयं च सदा विजययुगलम्
(296) यदि भवन्तः मन्यन्ते यत् सर्वं भद्रं भविष्यति तर्हि अवश्यमेव तथैव भविष्यति।
(297) निरन्तरं परिश्रमेण भवन्तः भाग्यस्य तालं उद्घाटयति इति कुञ्जीम् प्राप्नुवन्ति।
(298) "अस्मिन् जगति किमपि स्थायित्वं नास्ति। न अस्माकं समस्याः अपि।" चार्ली चैप्लिन्
(298A) मातृवत्परदारेषु परद्रव्येषु लोष्टवत्।
आत्मवत्सर्वभूतेषु यः पश्यति स पण्डितः॥
Other's wives as one's own mother; other's wealth as a lump of clay; other beings like one's own self - he who sees it (this way) is a learned person.
[299] नास्तिमायासम: पाशो नास्तियोगात्परं बलं|
नास्तिज्ञानात्परो बन्धुर्नाहङ्कारात् परो रिपु:||
(300) सफलतायै संयमः यथा महत्त्वपूर्णः तथा जीवनाय आत्मविश्वासः अपि महत्त्वपूर्णः।
[300 A] पुरुषस्य बुद्धिजीवी भवितुं बृहत्तमा असफलता द्वयोः देशयोः मध्ये युद्धं भवति" ललितमोहनशुक्लः
(300) यत्र यत्र गच्छसि तत्र कथञ्चित् भवतः भागः भवति।" अनिता देसाई
(301) यदि जीवनं अवगन्तुं इच्छसि तर्हि पश्चात् पश्यतु, यदि जीवितुं इच्छसि तर्हि अग्रे पश्यतु।
(301A) अचिन्तितानि दुःखानि यथैवायान्ति देहिनाम्।
सुखान्यपि तथा मन्ये दैवमत्रातिरिच्यते।।
Just as unthought-of troubles come upon corporeal beings, so do pleasures too, but here I trow, fortune is overflowing.
(301B)कायर हुनु भन्दा मर्नु राम्रो! “
Means “its Better to die than be a coward!”
(302) कालः व्यक्तिं सफलं न करोति, कालस्य सम्यक् उपयोगेन व्यक्तिः सफलः भवति
(303) अनुपासितवृद्धानां विद्या नातिप्रसीदति
~भर्तृहरिः(वाक्यपदीयम्)
(304) उद्यमो मित्रवद् ग्राह्य: प्रमादं शत्रुवत्त्यजेत्।
उद्यमेन परा सिद्धि: प्रमादेन क्षयो भवेत्॥
(305) श्वः एव आशा यत् वयं श्वः किमपि ज्ञातवन्तः।
(306) अक्षर एव च परमो धर्मः, सर्वधर्मज्ञो दिव्य उद्भवः;
तस्य प्रसादात्सुखं अन्तरात्म, सदैव भक्ति प्रभवत प्रसन्तात्म।
- स्कन्द पुराण, नागर खण्ड १६.१५
(307) "वृक्षस्य रक्षणं कुर्मः, येन अस्माकं समाजस्य रक्षणं भविष्यति" ललित मोहन शुक्ल
(307B) अनिन्दा परकृत्येषु स्वधर्मपरिपालनम् ।
कृपणेषु दयालुत्वं सर्वत्र मधुरा गिरः।। का.नी.सा
For the progression in life an individual must follow these
1. Must not blame others' activities
2. Do their own duty
3. Show kindness to poor
4. Utter sweet words while speaking
स्थितं प्रकृतिसम्भूतं न्यूनमङ्गं बलस्थलम् |
सङ्घशक्त्या गतं न्यूनं बलं लब्धं परस्परम् ||
Everybody has some natural strengths & weaknesses. However teamwork complements to fix up the weakness & strengthen each other.
भाषासु मुख्या मधुरा,दिव्या गीर्वाणभारती ।
तस्यां हि काव्यं मधुरं,तस्मादपि सुभाषितम् ।।
भाषाओं में मुख्य व मधुर है दिव्य देवभाषा संस्कृत। उसमें भी सुभाषित उत्कृष्ट हैं। यत: जीवन की प्राय: हर परिस्थिति के लिए ये पाथेय बनते हैं एवं विश्व को एकसूत्र में पिरो देते हैं।
बहुभ्यो बहु बोद्धव्यं बहुधा बहुवासरान्।
बहुकल्पशतस्थायि लब्धुं बहुविधं यशः॥
सभारञ्जनशतकम् (नीलकण्ठदीक्षितः)
कई प्रकार का एवं कई कल्प तक स्थिर रहनेवाले यश को प्राप्त करने के लिए (मनुष्य को चाहिए कि वह) कई लोगों को कई शास्त्र की प्रकार से कई दिन तक पढाए।
(308) साहित्यसङ्गीतकलाविहीनः
साक्षात् पशुः पुच्छविषाणहीनः।
तृणन् न खादन्नपि जीवमानस्
तद् भागधेयम् परमम् पशूनाम् ॥
(309) एकाकी चिन्तयेन्नित्यं विविक्ते हितमात्मनः।
एकाकी चिन्तमानो हि परं श्रेयोऽधिगच्छति।।
(310) एकान्तवासं कृत्वा हि स्वहितस्य धर्मस्य च चिन्तनं धैर्येण कर्तव्यं यतो हि तथा कर्ता हि समृद्धिं श्रेष्ठतां च प्राप्नोति।
(311) "मौनम् एव श्रेयस्करम्, न चिन्तयितुं अपि श्रेयस्करम्, यदि त्वं अभिनयं कर्तुं न सज्जः असि।" - एनी बेसान्ट्
(312) गच्छन् पिपिलिको याति योजनानां शतान्यपि । अगच्छन् वैनतेयः पदमेकं न गच्छति ॥
अर्थात् - लगातार चल रही चींटी सैकड़ों योजनों की दूरी तय कर लेती है, परन्तु न चल रहा गरुड़ एक कदम आगे नहीं बढ़ पाता है ।
(313) यथा ह्येकेन चक्रेण न रथस्य गतिर्भवेत् |
एवं परुषकारेण विना दैवं न सिद्ध्यति ||
रथ कभी एक पहिये पर नहीं चल सकता हैं उसी प्रकार पुरुषार्थ विहीन व्यक्ति का भाग्य सिद्ध नहीं होता |
(314) गच्छतः स्खलनं क्वापि भवत्येव प्रमादतः।
हसन्ति दुर्जनास्तत्र समादधति सज्जनाः॥"
अर्थात्:- चलते हुए कोई गिर जाय, उसको चोट लग जाय तो दुष्ट पुरुष हँसेंगे, पर सज्जन पुरुष कहेंगे कि ‘भाई ! कहाँ लगी है ? तुम्हें कहाँ जाना है ? हम तुम्हें पहुँचा दें।
(315) अल्पानां अपि वस्तूनां संहति: कार्यसाधिका। त्रृणै:गुणत्वं आपन्नै:बध्यन्ते मत्त दन्तिन:।।(संस्कृत सुभाषित): छोटी छोटी वस्तुएं भी जब एक जगह एकत्र हो जाती हैं तो कार्य सिद्ध हो जाता है जैसे छोटे छोटे तिनकों को जोड़कर बनी रस्सी से बड़े बड़े मतवाले हांथी भी बंध जाते हैं। हिन्दू एकत्व।
(316) The words of sagacious persons are like
elephant's teeth that once come out never go back. On the contrary, statements by mean persons are like tortoise's neck that release & retract.
केवलं स्वदोषाणां कृते आत्मनः सह युद्धं कुर्वन्तु तदा भवन्तं कोऽपि पराजयितुं न शक्नोति
(317) "काव्यस्य महती सौन्दर्यं यत् सर्वत्र सर्वं रोचकं करोति।" - जॉन कीट्स
(318)
भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाणभारती ।
ततोऽपि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम् ॥
सभी भाषाओंमें संस्कृतका अपना महत्व है, संस्कृत सबसे मधुर और दिव्य है | उसमें भी संस्कृतके काव्य अत्यधिक मधुर हैं उसमें भी सुभाषित तो और भी मधुर होते हैं!
(319) अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम्।
उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्॥
(320A) उदेति सविता ताम्र: ,ताम्र: एवास्तमेति च
संपत्तौ च विपत्तौ च महतां एकरूपता
सूर्य उदय होते समय भी ताम्र वर्ण का होता है और अस्त होते समय भी। सज्जन पुरुष सुख व दुःख के समय एक जैसे ही रहते हैं।
अरावप्युचितं कार्यमातिथ्यं गृहमागते।
छेत्तुः पार्श्वगताच्छायां नोपसंहरते द्रुमः॥"
अर्थात् - "शत्रु भी यदि अपने घर पर आ जाए तो उसका भी उचित आतिथ्य सत्कार करना चाहिए, जैसे वृक्ष अपने काटने वाले से भी अपनी छाया को कभी नहीं हटाता है ।"
"कदा प्रदोषः आगमिष्यति इति न ज्ञात्वा अहं प्रत्येकं द्वारं उद्घाटयामि।"- एमिली डिकिन्सन्
(320) आयुषः क्षण एकोऽपि न लभ्यः स्वर्णकोटिभिः।
स चेत्तु विफलो याति का नु हानिस्ततोऽधिका ।।
A moment of life is not obtained even by spending crores of gold coins. If that moment had elapsed in vain, then what would indeed be more harmful than that?
(Ad) विचारेण सदोषेण कुत्सितेन शनैः शनैः |
क्षीयते बुद्धिमान्सुज्ञो ज्वलत्काष्ठसमश्वसन् ||
With negative thoughts in mind even wise & intellectual person burns out inside as if a slow burning wood.
नश्वरः क्षणभङगुरः कालकणसमक्षणः |
रुध्यते नैव रोधेन न पुनर्लभ्यते गतः ||
The moment is like a perishable nano particle of time. It can't be stopped even by force from passing away, and can't be regained once gone.
लोकयात्रा भयं लज्जा दाक्षिण्यं त्यागशीलता।
पञ्च यत्र न विद्यन्ते न कुर्यात्तत्र सङ्गतिम्॥
अर्थात् - जिन स्थानों पर आजीविका न मिले, लोगों में भय, लज्जा, उदारता तथा दान देने की प्रवृत्ति न हो,ऐसे पांच स्थानों को मनुष्य को अपने निवास के लिए नहीं चुनना चाहिए।
एको लब्धोऽद्वितीयस्सन् कश्चिदवसरः प्रियः |
दैवं दैवबलं भाग्यं स्वीकर्तव्यमभिद्रुतम् ||
The most desirous unique opportunity appears once. The verdict of fortune to be quickly adapted !
न वै स्वयं तदश्नियादतिथिं यन्न भोजयेत|
धन्यं यशस्यमायुष्यं स्वर्ग्यं वातिथिपुजनम् ||(स्मृतिग्रंथ)
जो अतिथि को न खिलाये वह स्वयं न खाये
यश, दीर्घायु, स्वर्ग और अतिथियों की पूजा धन्य है।
(321)अरावप्युचितं कार्यमातिथ्यं गृहमागते।
छेत्तुः पार्श्वगताच्छायां नोपसंहरते द्रुमः॥
अर्थात् - "शत्रु भी यदि अपने घर पर आ जाए तो उसका भी उचित आतिथ्य सत्कार करना चाहिए, जैसे वृक्ष अपने काटने वाले से भी अपनी छाया को कभी नहीं हटाता है ।"
(322) "सामान्यतया संवेदनशीलाः जनाः वास्तविकजगत् अवगन्तुं अधिकं समयं गृह्णन्ति।" - सिद्ध मूर्ति
(321)
भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाण भारती।
तस्माद्धि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्।।
सुभाषित रत्न भाण्डागारं
अर्थात्- भाषाओं में संस्कृत मधुर है। उसमें भी उसका काव्य बहुत मधुर है और उसमें भी सुभाषित का तो कहना ही क्या।
(322) अश्वस्य भूषणं वेगो मत्तं स्याद् गजभूषणं।
चातुर्यम् भूषणं नार्या उद्योगो नरभूषणं॥
घोड़े की शोभा उसके वेग से होती है और हाथी की शोभा उसकी मदमस्त चाल से होती है। नारियों की शोभा उनकी दक्षता (चतुराई) के कारण और पुरुषों की उनकी उद्योगशीलता (कर्मठता) के कारण होती है।
अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम्।
उदारचरितानां तु वसुधैवकुटम्बकम्॥
अर्थ- यह मेरा है, वह उसका है जैसे विचार केवल संकुचित मस्तिष्क वाले लोग ही सोचते हैं। विस्तृत मस्तिष्क वाले लोगों के विचार से तो वसुधा एक कुटुम्ब है।
~संस्कृत सुभाषित
(323) वाणी रसवती यस्य,यस्य श्रमवती क्रिया।
लक्ष्मी : दानवती यस्य,सफलं तस्य जीवितं।।
अर्थ – जिस मनुष्य की वाणी मीठी हो, जिसका काम परिश्रम से भरा हो, जिसका धन दान करने में प्रयुक्त हो, उसका जीवन सफ़ल है।
(324)सम्पाद्य सर्वमचिरं विधिमानुपूर्व्यं
तुष्टोऽस्तु चाल्पधनदाननिवेदनेन।
इत्थं विचिन्त्य सुपुरोहितमार्गणाय
गच्छन् न कोऽपि यजमान उपैति भद्रम्॥
(May he perform all rituals in order and be satisfied with a small donation” - thinking thus, the Yajamāna who goes to search for a good Purohita does not attain well-being.)
(325) "यदि त्वं रूक्षं पट्टिकां गच्छसि तर्हि गच्छ, त्वं तत् पारयिष्यसि।" विन्स्टन् चर्चिल
(326) महाजनस्य सम्पर्क: कस्य न उन्नतिकारक: ।
पद्मपत्रस्थितं तोयं धत्ते मुक्ताफलश्रियम् ।।"
अर्थात् - "महाजनों/गुरुओं/सज्जनों के सम्पर्क से किसकी उन्नति नहीं होती? कमल के पत्ते पर पड़ी पानी की बूंद मोती की तरह चमकती है।"
(327) What are the circumstances now, who are my friends, in what area do I live, what are my income and expenses, who am I, and what is my strength - these are six things that every man should keep looking at again and again.
Sanskrit Subhashit।
(328) काकः कृष्णः पिकः कृष्णः को भेद पिककाकयोः
वसन्तसमये प्राप्ते काकः काकः पिकः पिकः
The crow is black, and the cuckoo is black
What difference, then, between crow and cuckoo?
When spring arrives, it's easy to tell
That the crow is a crow, and the cuckoo a cuckoo
(329)नारायणपरा: सर्वे न कुतश्चन बिभ्यति ।
जो लोग भगवान् नारायण के शरणागत होते हैं वे किसी से नहीं डरते हैं।
(330)बाँटो और राज करो,
एक अच्छी कहावत है;
(लेकिन) एक होकर आगे बढ़ो,
इससे भी अच्छी कहावत है।
- गोथे
(331) अनिर्वेदः श्रियो मूलमनिर्वेदः परं सुखम्।*
*अनिर्वेदो हि सततं सर्वार्थेषु प्रवर्तकः।।*
📕 रामायणम् 5.12.10 🍁
💁♀️ निराशा से मुक्त होना ही समृद्धि का मूल कारण है। निराशा से मुक्ति परम सुख देती है और सफलता की ओर ले जाती है।
(332) उपायेन हि यच्छक्यं न तच्छक्यं पराक्रमैः"
~हितोपदेश: १/१९८
जो कार्य किसी उपाय से हो सकता है, वह पराक्रम से नही हो पाता!!
(333) दूरस्थोपि न दूरस्थो यो यस्य हृदये वसेत्!
यो यस्य हृदये नास्ति समीपस्थोपि दूरतः!!
(नराभरणयम्५०)
अगर कोई व्यक्ति आपके हृदय में वास करता हैं तो वो दूर होकर भी दूर नहीं हैं,अगर कोई दिल में नहीं रहता, तो वो चाहें भौतिक रूप से समीप भी क्यों न हो,वो पास रहकर भी दूर हैं!!
(334) गतिः शक्या परिच्छेतुं न ह्यद्भुतविधेर्विधे:"
~ कथासरित्सागरः ३/४
अद्भुत विधान वाली इस विधि की गति को रोका नहीं जा सकता!!
#सरसंसंस्कृतम्
#रसमाधुर्यम्
#संस्कृतसुभाषितम्
(335) यत्र यत्र भवेत् तृष्णा संसारं विद्धि तत्र वै"
~अष्टावक्र गीता १०/३
जहां जहां तृष्णा है, वहां वहां संसार है, यह जान लो!!
#संस्कृतसुभाषितम्
#सरसंसंस्कृतम्
#रसमाधुर्यम्
(336) वार्यमाणस्य वाञ्छा हि विषयेष्वभिवर्धते"
~कथासरित्सागर: ६/५
किसी बात (कार्य) से रोकने पर मनुष्य की आकांक्षा उसके लिए और भी अधिक बढ़ती है!!
(337) "छायेव न त्यजति कर्मफलानुबन्ध:"
(अज्ञातः)
पूर्व में किए हुए कर्म फल का बंधन छाया के समान मनुष्य को नही छोड़ता !!
(338) "छायेव न त्यजति कर्मफलानुबन्ध:"
(अज्ञातः)
पूर्व में किए हुए कर्म फल का बंधन छाया के समान मनुष्य को नही छोड़ता !!
(339) पठितो नास्ति मूर्खत्वं जपतो नास्ति पातकम्"
(अज्ञात:)
अध्ययन करने वाले का मूर्खत्व और जप करने वाले का पाप नही रहता है!!
(340)अप्राप्यं नाम नेहास्ति धीरस्य व्यवसायिनः
~सोमदेवः(कथासरित्सागरम्१२.२०.२३)
धैर्यशाली परिश्रमी व्यक्ति के लिए इस संसार में कुछ भी अप्राप्य नहीं हैं,,धीर व्यक्ति परिश्रम के बलबूते पर इस संसार में सबकुछ प्राप्त कर सकता है!!
(341) न किञ्चिदप्राप्यतमं गुणानाम् "
(मृच्छकटिकम् ४.२३)
गुणी जनों के लिए कुछ भी अलभ्य नहीं है!!
(342) अनुपासितवृद्धानां विद्या नातिप्रसीदति
~भर्तृहरिः(वाक्यपदीयम्)
जिन्होंने अपने वृद्धजनों (गुरूजनों) की श्रद्धा एवं यत्नपूर्वक उपासना करके विद्या ग्रहण नहीं की है,ऐसे लोगों की विद्या पूर्णतया फलीभूत नहीं होती!!
(343)"कृतापराधस्य हि सत्कृतिर्वध:"
~प्रतिज्ञायौगन्धरायणम् ४/२२
"अपराधी की पूजा करना तो वध के समान है!!
(344)श्रुतेन यत्नेन च वागुपासिता
ध्रुवं करोत्येव कमप्यनुग्रहम्
~दण्डी (काव्यादर्शः १.१०४)
श्रद्धापूर्वक और यत्नपूर्वक आराधित की गयी विद्या,, निश्चित ही किसी अलौकिक (चामत्कारिक) कृपा को प्रदान करती हैं!!
(345) अपारे काव्यसंसारे कविरेव प्रजापतिः।
यथा वै रोचते विश्वं तथेदं परिवर्तते ।।
~अग्निपुराणम् ३३९/१०
इस संपूर्ण काव्य संसार में कवि ही ब्रह्मा है। उसको जैसा रुचिकर लगता है, उसी प्रकार इस विश्व को वह परिवर्तित कर देता है।।
(346) क्षमासारा हि साधवः
~विष्णुपुराणम्
सज्जन लोग हमेशा क्षमाशील होतें हैं!!
(347) गतासूनगतासूंश्च नानुशोचन्ति पण्डिताः। (श्रीमद्भ॰)
जो बात बीत गयी, सो बीत गयी,, इसलिए बुद्धिमान् लोग बीती बात के लिए बार बार शोक नहीं करतें!!
(348) उत्साहवन्त: पुरुषा नावसीदन्ति कर्मसु"
(रामा०किष्कि०१.१२२)
जिनके हृदय में उत्साह होता है वे पुरुष कठिन से कठिन कार्य आ पड़ने पर हिम्मत नहीं हारते!!
(349)रिपुष्वपि हि भीतेषु सानुकम्पा महाशया:"
(कथासरित्सागरम् ५.३)
उदार हृदय वाले व्यक्ति भयभीत शत्रु के प्रति भी कृपालु स्वभाव वाले ही होते हैं!!
(350) मूढानामेव भवति क्रोधो ज्ञानवतां कुतः
~विष्णुपुराणम्
केवल मूर्ख व्यक्तियों को ही क्रोध आता हैं,विचारावान् ज्ञानी पुरूष को भला वह कैसा आ सकता हैं!!
(351) उद्यन् आदित्य रश्मिभि: शीर्ष्णो रोगमनीनश:!"
उदय होता हुआ सूर्य किरणों के द्वारा मस्तक के रोग को नष्ट करता है।
(352) माता निन्दति नाभिनन्दति पिता भ्राता न संभाषते
भृत्य: कुप्यति नानुगच्छति सुत: कान्ता: च नालिङ्गते ।
अर्थप्रार्थनसङ्कया नकुरुते संभाषणं वै सुहृद्-
तस्मात् द्रव्यमुपार्जयस्व सुमते ! द्रव्येण सर्वे वशा: ॥
अर्थात :- माता बात बात पर डाँटती हो , पिता आपसे खुश नहीं हों , भाई आपसे बात करने में दिलचस्पी न लेता हो , पत्नी आपको आलिंगन न करती हो , मित्र आपसे दूर भागते हों कि कहीं यह उधार न मांग ले और मित्रवत व्यवहार न करते हों तो सुनो ! धन की शरण में चले जाओ , धन खूब कमाने लगो , देखना इस धन के कारण सब तुम्हारे वश में हो जायेंगे ।
धन में सबको अपने वश में करने की शक्ति है ।
Mother scolds. Father does not rejoice.
Brother doesn't converse. Servant gets angry.
Son doesn't follow/accompany. Wife doesn't embrace.
Fearing a loan-request,friend does not have a friendly conversation.
Listen All! Take resort in money. Everyone is controlled by money.
(353) उपस्थितद्वयं वक्ति त्रयस्थस्यानुपस्थितौ |
कुस्वभावो मनुष्याणां परनिन्दात्मसंस्तुतिः ||
While praising each other on face, doing a Gossips & criticism by two upon subject of third one in his/her absence is bad habit of mankind !
(354) नभः स्पृशं दीप्तम्।"
Touch the sky with glory.
(355) स्वहस्तग्रथिता माला स्वहस्तघृष्टचन्दनम्।
स्वहस्तलिखितस्तोत्रं शक्रस्यापि श्रियं हरेत्॥
अपने हाथों से गूँथी हुई माला, अपने हाथोंसे घीसा गया चन्दन व अपने हाथ से लिखा स्तोत्र ये कार्य इन्द्र की सम्पदा को भी अपने वश में कर लेते हैं।
(356) कर्मणा मनसा वाचा यदभीक्षणं निषेवते। तदेवापहरत्येनं तस्मात् कल्याणमाचरेत् ॥
मन, वचन, और कर्म से हम लगातार जिस वस्तु के बारे में सोचते हैं, वही हमें अपनी ओर आकर्षित कर लेती है। अतः हमे सदा शुभ चीजों का चिंतन करना चाहिए।
(357)वैभवः क्षणिकः किन्तु अस्पष्टता सदा "-नेपोलियन
बोनापार्टः।"
(358)अतिरूपेण वै सीता अतिगर्वेण रावणः ।
अतिदानाद् बलिर्बद्धो ह्यति सर्वत्र वर्जयेत् ।।
(359) विक्रेतुमसमर्थस्स विकला यस्य निर्मितिः |
उत्पादनानि भिन्नानि समाधानाय भोक्तृणाम् ||
He is unable to sell who's products & services are imperfect & mismatch to the exact expectations of customers.
(360) कृपानुभूति
शत्रु जब मित्र बन जावें; यह कृपा का फल है।
किन्तु जब मित्र भी शत्रु बन जावें तो यह महाकृपा का फल है।
प्रतिकूलानुकूलञ्च सर्वानुग्रहमूर्तयः।
प्रतिच्छाया पितुर्दीर्घा काले सङ्कटमोचका |
स्वीकर्तव्यानुसर्तव्या बालकैः पथदर्शिका ||
The children should follow the path defining experience of Father which is security during difficult times.
अल्पाक्षरैः बहु किमपि बोधयन्ति न्यायाः।
Judgments convey a lot in small letters.
"प्रयत्नेन समाधानं बहिः आगमिष्यति, यदि न अद्य तर्हि श्वः एव बहिः आगमिष्यति"।
("The solution will come out by trying, if not today then it will come out tomorrow")
एकस्य कार्यस्य फलं न लभ्यं
दृष्ट्वापि सर्वं भुजमुष्टिदूरम् |
सङ्घस्य कार्यस्य फलानि यानि
सर्वाणि लब्धानि सुखावहानि ||
For Lonely work fruit doesn't come in possession to hand even if it appears close. The teamwork's fruits are those which all received pleasantly.!
अप्राप्यं नाम नेहास्ति धीरस्य व्यवसायिनः।
Meaning - There is nothing unattainable to the one who has courage and who works hard.
A beautiful swabhavokti -
Even though raised among crows, the Kokila (koel) sings melodious tunes. Thus, the virtuous ones don't shed their niceties even in company of villainous ones.
कस्यात्यन्तं सुखमुपनतं
दुःखमेकान्ततो वा l
नीचैर्गच्छत्युपरि च
दशा चक्रनेमिक्रमेण ll
( मेघदूतम् )
पदविभागः --
कस्य , अत्यन्तम्, सुखम् , उपनतम् , दुःखम् , एकान्ततः , वा ,नीचैः ,गच्छति , उपरि ,च, दशा , चक्रनेमिक्रमेण l
अन्वयः --
कस्य अत्यन्तं सुखम् उपनतं (भवति) ? वा (कस्य) एकान्तत: दुःखम् (भवति) ? दशा चक्रनेमिक्रमेण नीचै: उपरि च गच्छति l
तात्पर्यम् --
अस्मिन् लोके तादृशः जनः कोऽपि नास्ति यस्य जीवने सर्वदा अत्यन्तं सुखम् भवति , अत्यन्तं दुःखम् वा भवति l सर्वेषां जीवने सुखम् अपि भवति दुःखम् अपि भवति l एतादृशं एकस्य चक्रस्य भ्रमणसमये चक्रनेमिः नीचैः उपरि च गच्छति , तादृशं सर्वेषां जीवने अपि सुखं दुःखं च भवतः l जीवनं सुखदुःखसमन्वितं भवति इति महाकविः कालिदासः वदति l
Whose life is endowed with unending happiness ? Whose life is always filled with sorrow ? States (of happiness and sorrow) keep turning around just as the spokes of a wheel keep going up and down.
(170)विनयः एव गुणः यः भवन्तं महत्त्वस्य समीपं गच्छति
(171)
यस्य मनः सदा संशयपूर्णं भविष्यति, सः न सुखं प्राप्स्यति न तृप्तिम्।
(172)"यः स्वस्य सामञ्जस्यं कृत्वा जीवति सः जगतः सह सङ्गतिं करोति।"-मार्कस औरेलियसः
(173) मम जीवनम् अस्ति। इदानीं वा कदापि वा। अहं सदा न जीविष्यामि। अहं केवलं जीवितुं इच्छामि। यदा अहं जीवामि।-बोन जोवि
(174) यदि भवन्तः कदाचित् मुक्ततया न हसन्ति तर्हि भवन्तः किमपि नष्टं कृतवन्तः इति अवगच्छन्तु
(175)वयं यत् वदामः तस्मात् जनाः न शिक्षन्ते, अस्माकं कार्यस्य उदाहरणात् शिक्षन्ते।
,(176) यः बृहत्तमे कष्टे अपि निराशः न भवति सः सच्चः साहसिकः अस्ति।
(177) सफलता अभिप्रायस्य परिवर्तनात् न भवति, अपितु भवतः कार्यपद्धतेः परिवर्तनात् एव भवति” इति ।प्रामाणिकता न पर्याप्तं, परन्तु साहसी बुद्धिमान् च भवितुं आवश्यकम् - ललित मोहन शुक्ल
(178)यदा भवन्तः उत्तमं अवसरं प्राप्नुवन्ति तदा तस्य उत्तमं उपयोगं कुर्वन्तु, उत्तमं कार्यं च कुर्वन्तु!
(179 न केवलं सत्यं वक्तुं अपितु सत्यं श्रुतुं अपि बहु साहसस्य आवश्यकता भवति।
(180)यदि भवान् इच्छति यत् जनाः भवतः विश्वासं कुर्वन्तु तर्हि विश्वसनीयः भव
(181)धैर्यं दृढता च चतुरतायाः भारस्य द्विगुणाधिकं मूल्यं भवति" -थॉमस हक्सले
(182)प्रत्येकस्मिन् क्षेत्रे कियत् दूरं ऊर्ध्वं गन्तुं शक्यते इति सीमा नास्ति ।
(183) केनचित् असंयमान् जनान् विहाय कञ्चन दरिद्रं मया न दृष्टम् ।
(184)सिनेमायाः बृहत्तमः दोषः अस्ति यत् कश्चन नकली जगत् वास्तविकः इति विश्वासं कर्तुं आरभते - ललितमोहनशुक्लः
(185)मा प्रतीक्षस्व समीचीनः समयः कदापि न आगच्छति।
(186)प्रथमं कठिनं कार्यं कुरुत, सुलभं कार्यं स्वयमेव पालनं करिष्यति।
(187)सुन्दरः विचारशीलः च सहचरः भवति चेत् मार्गः सुगमः भवति - ललित मोहन शुक्ल
(188)यदि सफलतायाः उपाधिः नास्ति तर्हि संघर्षस्य कथां कोऽपि न जानाति।
(189)सफलतायाः नियमः अस्ति यत् भवन्तः स्वदोषेभ्यः अपि च परदोषेभ्यः अपि शिक्षित्वा अग्रे गच्छन्ति।
(190)कठिनता-अल्पता- सम्मुखे हसन् न शिकायतुं सशक्तव्यक्तित्वस्य लक्षणम् - ललितमोहनशुक्लः
(191)कठिनसमयेषु स्मितं सर्वोत्तमप्रतिक्रिया भवति, मौनं च गलतप्रश्नस्य सम्यक् उत्तरम् अस्ति।
(192)अन्न-वस्त्र-गृहस्य मूलभूत-आवश्यकतानां पूर्तिं कृत्वा पुरुषस्य प्रथमा आवश्यकता सुविचाराः एव भवन्ति - ललितमोहनशुक्लः
(193)अत्यल्पाः जनाः एव जानन्ति यत् ते अत्यल्पं जानन्ति।- हजारी प्रसाद द्विवेदी
(194)सफलता रहस्यं न भवति, भवतः परिश्रमस्य, निर्देशस्य, भवतः त्रुटिभ्यः शिक्षणस्य च परिणामः अस्ति
(195)धैर्यमार्गे दुःखं अश्रुपातं च भविष्यति परन्तु धैर्यस्य फलं सर्वदा मधुरं भविष्यति।
(196)अहं न जानामि कदा अहं तान् पठन् प्रेरक उद्धरणं लिखितुं आरब्धवान् - ललित मोहन शुक्ल
(197)यदा चञ्चलपक्षी धान्यं खादित्वा आकाशात् गृहं गच्छति तदा सा स्वनीडं प्राप्य कियत् प्रसन्ना भवेत् "- ललितमोहनशुक्लः
(198)केनचित् अर्थे नकारात्मकविचाराः अपि उत्तमाः सन्ति यतोहि ते अस्मान् सावधानतया चलितुं प्रेरयन्ति - ललितमोहनशुक्लः
(199)पतनभीताः जीवने कदापि न उड्डीयन्ते
(200)सफलतायाः पराकाष्ठां प्राप्तुं परिवर्तनं आनेतुं चिन्तयितुं आवश्यकं, न तु प्रतिशोधस्य ।
(201)सद्भ्यः "न" इति वक्तुं शिक्षन्तु येन भवन्तः उत्तमेभ्यः "हाँ" इति वक्तुं शक्नुवन्ति - John C. मैक्सवेल
(202)कदापि न पतनं न सौन्दर्यम्, जीवनस्य सौन्दर्यं पतित्वा उत्थाय स्वप्नानां पूर्तिः एव।
(203)ज्ञानं चिन्तनात् न आगच्छति, तस्य एकमात्रं स्रोतः असफलतायाः सफलतायाः च प्राप्तः अनुभवः एव।
(204)प्रेम्णः जीवनं परिवर्तयितुं शक्तिः अस्ति
(205)कदापि न त्यजन्तु, अन्यः अवसरः सर्वदा भवति.
(206)आत्मनः अज्ञानं अविद्या, आत्मनः ज्ञानं ज्ञानलाभस्य आरम्भः।
(207) यदि भवान् भाषां शिक्षितुम् इच्छति, तदर्थं वातावरणं रचयतु वा तस्मिन् वातावरणे गच्छतु वा - शिवम तिवारी, प्रख्यातः संस्कृतशिक्षकः
(208) ये परिस्थितेः दृढतया सम्मुखीभवन्ति, ते एव जनाः नूतनं इतिहासं कुर्वन्ति।
(209)विश्वासः ज्ञानस्य आनुपातिकः भवति।-ललित मोहन शुक्ल
(210)ज्ञानं मानवतायाः सह सम्बद्धम् अस्ति। मशालः एव समग्रं जगत् प्रकाशयति
(211)महत् चिन्तयतु यतोहि एतत् सफलतायाः प्रथमं सोपानम् अस्ति, बृहत् चिन्तने कस्यचित् एकाधिकारः नास्ति।
(212)नवानि वस्तूनि शिक्षितुं नकारयति सः वृद्धः भवति - ललित मोहन शुक्ल
(213)पुष्पगन्धं नद्य इव चलत रहो - ललित मोहन शुक्ल
(214)यदि वयं शान्तिपूर्वकं स्वेदं कुर्मः तर्हि युद्धे रक्तपातस्य आवश्यकता न भविष्यति।
(215)भवतः स्वस्य सकारात्मकं भविष्यम् अस्मिन् क्षणे आरभ्यते। इतः प्रत्येकं लक्ष्य सम्भवम्।-LaoTzu
(216)जीवने आव्हानानां दृढनिश्चयेन सामना कर्तुं सफलता निहितं भवति - ललितमोहनशुक्ला
(217)""एकः कला अस्ति यस्याः जनाः निपुणाः भवेयुः -चिन्तनस्य कला।"Samuel Taylor Coleridge.
(218)प्रतिकूलस्थितौ ये पुष्पाणि प्रफुल्लन्ते तानि दुर्लभानि सुन्दराणि च ।
(219)यदि भवन्तः त्रुटिं न कुर्वन्ति तर्हि भवन्तः कठिनकार्यं न कुर्वन्ति
(220)असत्यस्य संयोजनानां अनन्तता अस्ति,किन्तु सत्यस्य एकः एव सत्तागुणः अस्ति।-Jean Jacques Rousseau
(221)यद्बलेन पराजयितुं न शक्नोषि, तत् बुद्ध्या जितुम् शक्नोषि।
(222)जीवनं बहु सुलभं भवति यदा वयं अन्येषु सकारात्मकं पक्षं द्रष्टुं आरभामः
(223) सद्कल्पना सह वयं जीवने चमत्कारं कर्तुं शक्नुमः - J. K rolling
(224) जनस्य हृदयं पालयति राजा । ललित मोहन शुक्ल
(225) अनुभवस्य चश्माः, तेषां माध्यमेन भवन्तः द्वितीयवारं स्पष्टतया पश्यन्ति।"-हेन्रिक् इब्सेन्
(226)कस्यापि कार्यस्य सम्यक् सम्पादनार्थं भवान् स्वयमेव अस्य कार्यस्य विषये प्रशिक्षितः पूर्णतया अवगतः च भवितुमर्हति - ललितमोहनशुक्लः
(227)जीवने अवश्यमेव एतादृशः लक्ष्यः अस्ति यत् भवन्तः प्रातः जागरणं कुर्वन्ति
(228)अपेक्षायाः आधारेण निर्णयाः भवेयुः, न तु भयम्।
(229)विश्वासः कदापि न दर्शयति अपितु असम्भवं सम्भवं करोति
(230)21वीं शताब्द्यां स्थिरतां न अन्वेष्टुम्, शिक्षमाणाः भवन्तु।- युवल नूह हररी
(231)यदा सज्जता उत्तमः भवति तदा एकस्य पश्चात् अन्यस्य अवसराः अस्माकं समीपं आगन्तुं आरभन्ते।
(232)सुखदः मनोभावः न केवलं जीवनं परिवर्तयति अपितु अन्येषां जीवने अपि परिवर्तनं करोति।
(233)यथा यथा भवन्तः स्वयमेव आव्हानं कुर्वन्ति तथा तथा भवतः आत्मविश्वासः वर्धते।
(234)"अस्माकं मानसिकवृत्तिः सा अज्ञातबलं यत् अस्माकं भाग्यं करोति वा भङ्गयति वा।" डेल् कार्नेगी
(235)"स्वस्य सुखस्य उत्तरदायित्वं गृहाण, अन्येषां हस्ते मा त्यजतु" - राय तुबेनेट्
(236)वेगस्य कृते सोपानानि आवश्यकानि सन्ति, प्रगतेः कृते आचरणम् आवश्यकम् अस्ति।
(237)अद्य वयं यत् कुर्मः तस्य उपरि अस्माकं भविष्यं निर्भरं भवति।
(238)जीवनस्य समग्रं रहस्यं एकस्मिन् विषये गहनरुचिं धारयितुं सहस्रे च सम्यक् रुचिं लभ्यते - होरेस् वाल्पोल् इति
(239))सदैव आव्हानानि स्वीकुरुत, शीर्षं प्राप्स्यति वा अनुभवं प्राप्स्यति वा।
(240)अद्य पालनं कुरुत, अतः श्वः सुन्दरः भविष्यति - वर्जिल्, रोमस्य प्राचीनः कविः
(241)ये परिस्थितिविरुद्धं युद्धं कुर्वन्ति, ते एव जनाः नूतनं इतिहासं कुर्वन्ति।
(242)समस्यायाः मूलं कारणं विना समयस्य अपव्ययस्य आदतिः अस्ति - लिङ्कन्
(243)"न मासेषु वर्षेषु वा भवतः वयः गणयतु, अपितु भवतः सुहृद्सङ्ख्यायां गणयतु"।
(244))धनं दासं ज्ञानिनां मूढानां च स्वामी |
(245)लक्ष्यं न सिद्धिः, परन्तु यदि वयं सिद्धिं अनुसृत्य उत्तमाः भवेम
(246)यस्य गुरुः बलवान्, तस्य छात्रः मल्लः - पंडित धीरेन्द्र शास्त्री बागेश्वर धाम
(247)वाक् शरीरस्य उत्तमः अलङ्कारः - ललित मोहन शुक्लः
(248)प्रेम वर्णयितुं न शक्यते तथापि सर्वं वदति
(249)उत्साहपूर्णं प्रथमं सोपानं भवतः सफलता कियत् महती भविष्यति इति वक्ष्यति
(250)मार्गः अवश्यमेव परोपदेशेन लभ्यते, गन्तव्यं तु स्वस्य परिश्रमेण लभ्यते।
(251)ये अनुशासिताः तिष्ठन्ति तेषां जीवने कदापि पश्चातापः न भवति।
(252)जीवनं सुलभं कर्तुं स्थाने आत्मनः दृढः करणीयः इति बुद्धिमान् ।
(253)एतावन्तः त्रुटयः मा कुर्वन्तु यत् पेन्सिलस्य पुरतः मेटाकः समाप्तः भवति।
(254)कालेन सह मित्रतां कुरुत, यः कालस्य मूल्यं ज्ञास्यति सः l भविष्यति
(255)त्वं यत् विश्वसिसि, त्वं यत् विश्वसिसि तत् भवसि
(256)अपेक्षा एतादृशान् अवसरान् सृजति यत् भवता कदापि अपेक्षितं नासीत् - निक वोजसिच्
(257)यदि भवन्तः तम् एकं व्यक्तिं अन्विष्यन्ति यः भवतः जीवनं परिवर्तयिष्यति तर्हि
(258)कठिनानि कार्याणि प्रथमं कुरु। असम्भव इव भासमानानि कार्याणि सद्यः कुरु
(259)यथा भवन्तः स्वस्य विषये श्रोतुं शक्नुवन्ति तावत् अन्येषां विषये वदन्तु - अरस्तू
(260)भवतः कठिनतमः समयः प्रायः भवतः जीवनस्य महत्तमक्षणं प्रति गच्छति।अग्रे गच्छतु।कठिनपरिस्थितयः अन्ते बलवन्तः जनान् निर्मान्ति।
(261)विजयानन्तरं यदि न वहसि तर्हि दूरं गन्तुं शक्नोषि।-मराडोना
(262)कदापि आशां न त्यजन्तु तूफानाः अस्मान् बलवन्तः कुर्वन्ति ते च स्थायित्वं न प्राप्नुवन्ति
(263)यदि जीवनस्य उद्देश्यं महत् अस्ति तर्हि बाह्यसमर्थनस्य आवश्यकता नास्ति, भवतः रागः भवन्तं तत्र नेष्यति।
(264)ध्यानस्य आधारः प्रेम एव ।
(265)जीवनं अस्मान् परीक्षते, उत्तीर्णतां प्राप्तुं च बलं ददाति
(266)यदा क्लेशः आगच्छति तदा प्रामाणिकः भवतु
धनं प्राप्य सरलं भवतु, अधिकारं प्राप्य विनयशीलं भवतु, क्रुद्धे शान्तं भवतु, एतत् जीवनस्य प्रबन्धनम् इति कथ्यते।
(267)चित्रस्य यत्किमपि वर्णं, स्मितस्य वर्णः सर्वदा सुन्दरः भवति ।
(268)समीचीनदिशि स्थितानि लघुपदानि गलत्दिशि स्थितानां बृहत्पदानां अपेक्षया श्रेष्ठानि भवन्ति।
(269)भावनाबोधं सृजति यस्य शब्दाभावः न भवति
(270)जगत् तस्य एव यः तत् जितुम् हसन् बहिः गच्छति - चार्ल्स डिकेन्सः
(271)शब्दाः प्रेरयितुं शक्नुवन्ति, विचाराः उत्तेजितुं शक्नुवन्ति, परन्तु केवलं कर्म एव भवन्तं यथार्थतया स्वप्नानां समीपं नयति।
(272)अस्माकं सुख-असुखयोः कारणं अस्माकं स्वभावः एव, न तु अस्माकं परिस्थितिः ।
(273)महत् चिन्तयतु, शीघ्रं चिन्तयतु, अग्रे चिन्तयतु।विचारेषु कस्यचित् एकाधिकारः नास्ति।
(274)सर्वाणि वस्तूनि सुलभानि भवितुं पूर्वं कठिनाः भवन्ति।
(275)सम्भवस्य असम्भवस्य च अन्तरं अस्माकं निश्चयस्य उपरि निर्भरं भवति
(276)यदि भवता मार्गः कृतः तर्हि श्वः गन्तव्यस्थानं अपि प्राप्स्यसि, साहसपूर्णः अयं प्रयासः एकस्मिन् दिने अवश्यमेव फलं दास्यति।
(277)उत्तमं प्राप्नुयात् वा न वा किन्तु उत्तमं कर्तुं कदापि न विरमतु
(278)सद्भ्यासैः सह जीवनं सुलभम् अस्ति
(279)प्रत्येकं विघ्नं पुनरागमनस्य अवसरः भवति।
(280]यदि जीवनं द्वितीयं अवसरं ददाति तर्हि पुरातनदोषाणां पुनरावृत्तिः कदापि न कुर्वन्तु
(281)अस्माकं जीवनस्य उद्देश्यं सुखी भवितुं भवति।-दलाई लामा
संसारतापदग्धानां
त्रयो विश्रान्तिहेतवः l
अपत्यं च कलत्रं च
सतां सङ्गतिरेव च ll
(चाणक्यनीतिः - 4.10)
पदविभागः --
संसारतापदग्धानाम्, त्रयः , विश्रान्तिहेतवः , अपत्यम्, च, कलत्रम् , च, सताम् , सङ्गतिः , एव , च l
अन्वयः --
संसारतापदग्धानां (कृते ) अपत्यं च कलत्रं च सतां सङ्गतिः च त्रयः विश्रान्तिहेतवः (भवन्ति ) एव l
तात्पर्यम् --
अस्मिन् लोके यः पुरुषः लौकिकव्यवहारविषयैः क्लेशम् अनुभवति तस्य कृते त्रयः विषयाः समाश्वासदायकाः भवन्ति , ते स्वस्य अपत्यानि , भार्या , सत्सङ्गसंसर्गः च l
When one is experiencing difficult /stressful time in life, three things give him relief: offspring, a wife, and the company of virtuous people.
संसारकटुवृक्षस्य द्वे फले ह्यमृतोपमे।
सुभाषितरसास्वदः सङ्गति: सुजने जने।।
संसाररूपी कटु वृक्ष के दो ही अमृततुल्य मधुर फल हैं एक तो सुंदर उक्तियों का रसास्वादन और दूसरा सज्जनों का साथ।।
(282)"भवन्तः यत् बृहत्तमं साहसिकं कर्तुं शक्नुवन्ति तत् स्वप्नानां जीवनं जीवितुं"-ओप्रा विन्फ्रे
(283)न तावत् लज्जाजनकं न भवति अपितु शिक्षितुं न इच्छति
(284)यावत् भवन्तः गच्छन्ति तावत् भवन्तः कियत् मन्दं गच्छन्ति इति महत्त्वं नास्ति
(285) वाचा मनसः शौचं शौचमिन्द्रियनिग्रहः।
सर्वभूतदया शौचमेतच्छौचं परमार्थिनाम्
[286] अद्यतन परिश्रमः,श्वः सौभाग्यम् अस्ति।
[287] कदापि न त्यजन्तु यतोहि भवन्तः कदापि न जानन्ति यत् भवतः अग्रिमः प्रयासः कार्यं करिष्यति वा इति
(288) परिश्रमः विज्ञानवत् अस्ति। भवन्तः यथा यथा अधिकं उपयोगं कुर्वन्ति तथा तथा अधिकं परिणामं प्राप्नुवन्ति।
[289] विजयात् कदापि बलं न आगच्छति। भवतः परिश्रमेण बलस्य विकासः भवति
[290] आदर्शः परिवारः एव उत्तमः विद्यालयः यत्र मातापितरः एव उत्तमाः शिक्षकाः सन्ति।
[291] "यदि मनुष्यस्य किं लाभः,यदि सः समग्रं जगत् लभते,आत्मनः च हानिम् अनुभवति?- येशुमसीहः।"
[292] दारिद्र्यं समृद्धिः च विचारस्य परिणामः एव
[293] प्रयत्नशीलाः भवन्तु, लक्ष्यं सिद्धं भविष्यति अनुभवः अपि प्राप्स्यति।
[294] साहसः दबावे अनुग्रहः अस्ति - अर्नेस्ट् हेमिंग्वे
[295] सद्चित्तं सुहृदयं च सदा विजययुगलम्
(296) यदि भवन्तः मन्यन्ते यत् सर्वं भद्रं भविष्यति तर्हि अवश्यमेव तथैव भविष्यति।
(297) निरन्तरं परिश्रमेण भवन्तः भाग्यस्य तालं उद्घाटयति इति कुञ्जीम् प्राप्नुवन्ति।
(298A) मातृवत्परदारेषु परद्रव्येषु लोष्टवत्।
आत्मवत्सर्वभूतेषु यः पश्यति स पण्डितः॥
Other's wives as one's own mother; other's wealth as a lump of clay; other beings like one's own self - he who sees it (this way) is a learned person.
(300) सफलतायै संयमः यथा महत्त्वपूर्णः तथा जीवनाय आत्मविश्वासः अपि महत्त्वपूर्णः।
[300 A] पुरुषस्य बुद्धिजीवी भवितुं बृहत्तमा असफलता द्वयोः देशयोः मध्ये युद्धं भवति" ललितमोहनशुक्लः
(300) यत्र यत्र गच्छसि तत्र कथञ्चित् भवतः भागः भवति।" अनिता देसाई
(301) यदि जीवनं अवगन्तुं इच्छसि तर्हि पश्चात् पश्यतु, यदि जीवितुं इच्छसि तर्हि अग्रे पश्यतु।
(301A) अचिन्तितानि दुःखानि यथैवायान्ति देहिनाम्।
सुखान्यपि तथा मन्ये दैवमत्रातिरिच्यते।।
Just as unthought-of troubles come upon corporeal beings, so do pleasures too, but here I trow, fortune is overflowing.
(301B)कायर हुनु भन्दा मर्नु राम्रो! “
Means “its Better to die than be a coward!”
(302) कालः व्यक्तिं सफलं न करोति, कालस्य सम्यक् उपयोगेन व्यक्तिः सफलः भवति
(303) अनुपासितवृद्धानां विद्या नातिप्रसीदति
~भर्तृहरिः(वाक्यपदीयम्)
उद्यमेन परा सिद्धि: प्रमादेन क्षयो भवेत्॥
(306) अक्षर एव च परमो धर्मः, सर्वधर्मज्ञो दिव्य उद्भवः;
तस्य प्रसादात्सुखं अन्तरात्म, सदैव भक्ति प्रभवत प्रसन्तात्म।
- स्कन्द पुराण, नागर खण्ड १६.१५
(307) "वृक्षस्य रक्षणं कुर्मः, येन अस्माकं समाजस्य रक्षणं भविष्यति" ललित मोहन शुक्ल
(307B) अनिन्दा परकृत्येषु स्वधर्मपरिपालनम् ।
कृपणेषु दयालुत्वं सर्वत्र मधुरा गिरः।। का.नी.सा
For the progression in life an individual must follow these
1. Must not blame others' activities
2. Do their own duty
3. Show kindness to poor
4. Utter sweet words while speaking
स्थितं प्रकृतिसम्भूतं न्यूनमङ्गं बलस्थलम् |
सङ्घशक्त्या गतं न्यूनं बलं लब्धं परस्परम् ||
Everybody has some natural strengths & weaknesses. However teamwork complements to fix up the weakness & strengthen each other.
भाषासु मुख्या मधुरा,दिव्या गीर्वाणभारती ।
तस्यां हि काव्यं मधुरं,तस्मादपि सुभाषितम् ।।
भाषाओं में मुख्य व मधुर है दिव्य देवभाषा संस्कृत। उसमें भी सुभाषित उत्कृष्ट हैं। यत: जीवन की प्राय: हर परिस्थिति के लिए ये पाथेय बनते हैं एवं विश्व को एकसूत्र में पिरो देते हैं।
बहुकल्पशतस्थायि लब्धुं बहुविधं यशः॥
सभारञ्जनशतकम् (नीलकण्ठदीक्षितः)
कई प्रकार का एवं कई कल्प तक स्थिर रहनेवाले यश को प्राप्त करने के लिए (मनुष्य को चाहिए कि वह) कई लोगों को कई शास्त्र की प्रकार से कई दिन तक पढाए।
साक्षात् पशुः पुच्छविषाणहीनः।
तृणन् न खादन्नपि जीवमानस्
तद् भागधेयम् परमम् पशूनाम् ॥
एकाकी चिन्तमानो हि परं श्रेयोऽधिगच्छति।।
(310) एकान्तवासं कृत्वा हि स्वहितस्य धर्मस्य च चिन्तनं धैर्येण कर्तव्यं यतो हि तथा कर्ता हि समृद्धिं श्रेष्ठतां च प्राप्नोति।
(311) "मौनम् एव श्रेयस्करम्, न चिन्तयितुं अपि श्रेयस्करम्, यदि त्वं अभिनयं कर्तुं न सज्जः असि।" - एनी बेसान्ट्
(312) गच्छन् पिपिलिको याति योजनानां शतान्यपि । अगच्छन् वैनतेयः पदमेकं न गच्छति ॥
अर्थात् - लगातार चल रही चींटी सैकड़ों योजनों की दूरी तय कर लेती है, परन्तु न चल रहा गरुड़ एक कदम आगे नहीं बढ़ पाता है ।
(313) यथा ह्येकेन चक्रेण न रथस्य गतिर्भवेत् |
एवं परुषकारेण विना दैवं न सिद्ध्यति ||
रथ कभी एक पहिये पर नहीं चल सकता हैं उसी प्रकार पुरुषार्थ विहीन व्यक्ति का भाग्य सिद्ध नहीं होता |
(314) गच्छतः स्खलनं क्वापि भवत्येव प्रमादतः।
हसन्ति दुर्जनास्तत्र समादधति सज्जनाः॥"
अर्थात्:- चलते हुए कोई गिर जाय, उसको चोट लग जाय तो दुष्ट पुरुष हँसेंगे, पर सज्जन पुरुष कहेंगे कि ‘भाई ! कहाँ लगी है ? तुम्हें कहाँ जाना है ? हम तुम्हें पहुँचा दें।
elephant's teeth that once come out never go back. On the contrary, statements by mean persons are like tortoise's neck that release & retract.
केवलं स्वदोषाणां कृते आत्मनः सह युद्धं कुर्वन्तु तदा भवन्तं कोऽपि पराजयितुं न शक्नोति
(317) "काव्यस्य महती सौन्दर्यं यत् सर्वत्र सर्वं रोचकं करोति।" - जॉन कीट्स
(318)
भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाणभारती ।
ततोऽपि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम् ॥
सभी भाषाओंमें संस्कृतका अपना महत्व है, संस्कृत सबसे मधुर और दिव्य है | उसमें भी संस्कृतके काव्य अत्यधिक मधुर हैं उसमें भी सुभाषित तो और भी मधुर होते हैं!
एते सत्पुरुषाः परार्थघटकाः स्वार्थं परित्ज्य ये
सामान्यास्तु परार्थमुद्यमभृतः स्वार्थाऽविरोधेन ये ।
तेऽमी मानुषराक्षसाः परहितं स्वार्थाय निघ्नन्ति ये
ये तु घ्नन्ति निरर्थकं परहितं ते के न जानीमहे ।। (नीतिशतकम् – 75)
There are those noblemen who do not think of themselves and are always helping others, there are others who are ordinary people who ensure that others do not get adversely affected when they fulfil their self interest. There are some demon like persons who harm others for fulfilling their own interests. Those who for no reason indulge in harming others, what do we call them, we have no idea!!
(319) अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम्।
उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्॥
(320A) उदेति सविता ताम्र: ,ताम्र: एवास्तमेति च
संपत्तौ च विपत्तौ च महतां एकरूपता
सूर्य उदय होते समय भी ताम्र वर्ण का होता है और अस्त होते समय भी। सज्जन पुरुष सुख व दुःख के समय एक जैसे ही रहते हैं।
अरावप्युचितं कार्यमातिथ्यं गृहमागते।
छेत्तुः पार्श्वगताच्छायां नोपसंहरते द्रुमः॥"
अर्थात् - "शत्रु भी यदि अपने घर पर आ जाए तो उसका भी उचित आतिथ्य सत्कार करना चाहिए, जैसे वृक्ष अपने काटने वाले से भी अपनी छाया को कभी नहीं हटाता है ।"
"कदा प्रदोषः आगमिष्यति इति न ज्ञात्वा अहं प्रत्येकं द्वारं उद्घाटयामि।"- एमिली डिकिन्सन्
स चेत्तु विफलो याति का नु हानिस्ततोऽधिका ।।
A moment of life is not obtained even by spending crores of gold coins. If that moment had elapsed in vain, then what would indeed be more harmful than that?
(Ad) विचारेण सदोषेण कुत्सितेन शनैः शनैः |
क्षीयते बुद्धिमान्सुज्ञो ज्वलत्काष्ठसमश्वसन् ||
With negative thoughts in mind even wise & intellectual person burns out inside as if a slow burning wood.
नश्वरः क्षणभङगुरः कालकणसमक्षणः |
रुध्यते नैव रोधेन न पुनर्लभ्यते गतः ||
The moment is like a perishable nano particle of time. It can't be stopped even by force from passing away, and can't be regained once gone.
पञ्च यत्र न विद्यन्ते न कुर्यात्तत्र सङ्गतिम्॥
अर्थात् - जिन स्थानों पर आजीविका न मिले, लोगों में भय, लज्जा, उदारता तथा दान देने की प्रवृत्ति न हो,ऐसे पांच स्थानों को मनुष्य को अपने निवास के लिए नहीं चुनना चाहिए।
एको लब्धोऽद्वितीयस्सन् कश्चिदवसरः प्रियः |
दैवं दैवबलं भाग्यं स्वीकर्तव्यमभिद्रुतम् ||
The most desirous unique opportunity appears once. The verdict of fortune to be quickly adapted !
सुभाषितम् --
नलिकागतमपि कुटिलं न भवति सरलं शुन: पुच्छम् l
तद्वत्खलजनहृदयं बोधितमपि नैव याति माधुर्यम् ll
(सुभाषितरत्नभाण्डागारम्)
पदविभागः --
नलिकागतम्, अपि, कुटिलम्, न, भवति , सरलम् , शुनः , पुच्छम्,तद्वत्, खलजनहृदयम्, बोधितम् , अपि, न, एव , याति , माधुर्यम् l
अन्वयः --
(यद्वत् ) नलिकागतम् अपि कुटिलं शुनः पुच्छं सरलं न भवति, तद्वत् खलजनहृदयं बोधितम् अपि माधुर्यम् एव न याति l
तात्पर्यम् --
दुर्जनानां स्वभावं कदापि परिवर्तनं न भवति इति कविः उदाहरणसहितं वदति l एतादृशं बहुकालं नलिकागतम् अपि शुनकस्य वक्रं पुच्छम् अवक्रं न भवति, तादृशं बहुकालस्य उपदेशस्य अनन्तरमपि दुष्टजनानां दुर्गुणस्य परिवर्तनं कर्तुं न शक्यते इति l
Trying to straigten a dog's tail is of no use, irrespective of whatever measure one tries. Similarly to put some sense in a bad person does not have any impact. The person continues to have bad thoughts with him.
*****
न वै स्वयं तदश्नियादतिथिं यन्न भोजयेत|
धन्यं यशस्यमायुष्यं स्वर्ग्यं वातिथिपुजनम् ||(स्मृतिग्रंथ)
जो अतिथि को न खिलाये वह स्वयं न खाये
यश, दीर्घायु, स्वर्ग और अतिथियों की पूजा धन्य है।
(321)अरावप्युचितं कार्यमातिथ्यं गृहमागते।
छेत्तुः पार्श्वगताच्छायां नोपसंहरते द्रुमः॥
अर्थात् - "शत्रु भी यदि अपने घर पर आ जाए तो उसका भी उचित आतिथ्य सत्कार करना चाहिए, जैसे वृक्ष अपने काटने वाले से भी अपनी छाया को कभी नहीं हटाता है ।"
(322) "सामान्यतया संवेदनशीलाः जनाः वास्तविकजगत् अवगन्तुं अधिकं समयं गृह्णन्ति।" - सिद्ध मूर्ति
(321)
भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाण भारती।
तस्माद्धि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्।।
सुभाषित रत्न भाण्डागारं
अर्थात्- भाषाओं में संस्कृत मधुर है। उसमें भी उसका काव्य बहुत मधुर है और उसमें भी सुभाषित का तो कहना ही क्या।
(322) अश्वस्य भूषणं वेगो मत्तं स्याद् गजभूषणं।
चातुर्यम् भूषणं नार्या उद्योगो नरभूषणं॥
घोड़े की शोभा उसके वेग से होती है और हाथी की शोभा उसकी मदमस्त चाल से होती है। नारियों की शोभा उनकी दक्षता (चतुराई) के कारण और पुरुषों की उनकी उद्योगशीलता (कर्मठता) के कारण होती है।
अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम्।
उदारचरितानां तु वसुधैवकुटम्बकम्॥
अर्थ- यह मेरा है, वह उसका है जैसे विचार केवल संकुचित मस्तिष्क वाले लोग ही सोचते हैं। विस्तृत मस्तिष्क वाले लोगों के विचार से तो वसुधा एक कुटुम्ब है।
~संस्कृत सुभाषित
(323) वाणी रसवती यस्य,यस्य श्रमवती क्रिया।
लक्ष्मी : दानवती यस्य,सफलं तस्य जीवितं।।
अर्थ – जिस मनुष्य की वाणी मीठी हो, जिसका काम परिश्रम से भरा हो, जिसका धन दान करने में प्रयुक्त हो, उसका जीवन सफ़ल है।
(324)सम्पाद्य सर्वमचिरं विधिमानुपूर्व्यंतुष्टोऽस्तु चाल्पधनदाननिवेदनेन।
इत्थं विचिन्त्य सुपुरोहितमार्गणाय
गच्छन् न कोऽपि यजमान उपैति भद्रम्॥
(May he perform all rituals in order and be satisfied with a small donation” - thinking thus, the Yajamāna who goes to search for a good Purohita does not attain well-being.)
(325) "यदि त्वं रूक्षं पट्टिकां गच्छसि तर्हि गच्छ, त्वं तत् पारयिष्यसि।" विन्स्टन् चर्चिल
(326) महाजनस्य सम्पर्क: कस्य न उन्नतिकारक: ।
पद्मपत्रस्थितं तोयं धत्ते मुक्ताफलश्रियम् ।।"
अर्थात् - "महाजनों/गुरुओं/सज्जनों के सम्पर्क से किसकी उन्नति नहीं होती? कमल के पत्ते पर पड़ी पानी की बूंद मोती की तरह चमकती है।"
(327) What are the circumstances now, who are my friends, in what area do I live, what are my income and expenses, who am I, and what is my strength - these are six things that every man should keep looking at again and again.
Sanskrit Subhashit।
(328) काकः कृष्णः पिकः कृष्णः को भेद पिककाकयोः
वसन्तसमये प्राप्ते काकः काकः पिकः पिकः
The crow is black, and the cuckoo is black
What difference, then, between crow and cuckoo?
When spring arrives, it's easy to tell
That the crow is a crow, and the cuckoo a cuckoo
(329)नारायणपरा: सर्वे न कुतश्चन बिभ्यति ।
जो लोग भगवान् नारायण के शरणागत होते हैं वे किसी से नहीं डरते हैं।
एक अच्छी कहावत है;
(लेकिन) एक होकर आगे बढ़ो,
इससे भी अच्छी कहावत है।
- गोथे
(331) अनिर्वेदः श्रियो मूलमनिर्वेदः परं सुखम्।*
*अनिर्वेदो हि सततं सर्वार्थेषु प्रवर्तकः।।*
📕 रामायणम् 5.12.10 🍁
💁♀️ निराशा से मुक्त होना ही समृद्धि का मूल कारण है। निराशा से मुक्ति परम सुख देती है और सफलता की ओर ले जाती है।
(332) उपायेन हि यच्छक्यं न तच्छक्यं पराक्रमैः"
~हितोपदेश: १/१९८
जो कार्य किसी उपाय से हो सकता है, वह पराक्रम से नही हो पाता!!
(333) दूरस्थोपि न दूरस्थो यो यस्य हृदये वसेत्!
यो यस्य हृदये नास्ति समीपस्थोपि दूरतः!!
(नराभरणयम्५०)
अगर कोई व्यक्ति आपके हृदय में वास करता हैं तो वो दूर होकर भी दूर नहीं हैं,अगर कोई दिल में नहीं रहता, तो वो चाहें भौतिक रूप से समीप भी क्यों न हो,वो पास रहकर भी दूर हैं!!
(334) गतिः शक्या परिच्छेतुं न ह्यद्भुतविधेर्विधे:"
~ कथासरित्सागरः ३/४
अद्भुत विधान वाली इस विधि की गति को रोका नहीं जा सकता!!
#सरसंसंस्कृतम्
#रसमाधुर्यम्
#संस्कृतसुभाषितम्
(335) यत्र यत्र भवेत् तृष्णा संसारं विद्धि तत्र वै"
~अष्टावक्र गीता १०/३
जहां जहां तृष्णा है, वहां वहां संसार है, यह जान लो!!
#संस्कृतसुभाषितम्
#सरसंसंस्कृतम्
#रसमाधुर्यम्
(336) वार्यमाणस्य वाञ्छा हि विषयेष्वभिवर्धते"
~कथासरित्सागर: ६/५
किसी बात (कार्य) से रोकने पर मनुष्य की आकांक्षा उसके लिए और भी अधिक बढ़ती है!!
(337) "छायेव न त्यजति कर्मफलानुबन्ध:"
(अज्ञातः)
पूर्व में किए हुए कर्म फल का बंधन छाया के समान मनुष्य को नही छोड़ता !!
(338) "छायेव न त्यजति कर्मफलानुबन्ध:"
(अज्ञातः)
पूर्व में किए हुए कर्म फल का बंधन छाया के समान मनुष्य को नही छोड़ता !!
(339) पठितो नास्ति मूर्खत्वं जपतो नास्ति पातकम्"
(अज्ञात:)
अध्ययन करने वाले का मूर्खत्व और जप करने वाले का पाप नही रहता है!!
(340)अप्राप्यं नाम नेहास्ति धीरस्य व्यवसायिनः
~सोमदेवः(कथासरित्सागरम्१२.२०.२३)
धैर्यशाली परिश्रमी व्यक्ति के लिए इस संसार में कुछ भी अप्राप्य नहीं हैं,,धीर व्यक्ति परिश्रम के बलबूते पर इस संसार में सबकुछ प्राप्त कर सकता है!!
(341) न किञ्चिदप्राप्यतमं गुणानाम् "
(मृच्छकटिकम् ४.२३)
गुणी जनों के लिए कुछ भी अलभ्य नहीं है!!
(342) अनुपासितवृद्धानां विद्या नातिप्रसीदति
~भर्तृहरिः(वाक्यपदीयम्)
जिन्होंने अपने वृद्धजनों (गुरूजनों) की श्रद्धा एवं यत्नपूर्वक उपासना करके विद्या ग्रहण नहीं की है,ऐसे लोगों की विद्या पूर्णतया फलीभूत नहीं होती!!
(343)"कृतापराधस्य हि सत्कृतिर्वध:"
~प्रतिज्ञायौगन्धरायणम् ४/२२
"अपराधी की पूजा करना तो वध के समान है!!
(344)श्रुतेन यत्नेन च वागुपासिता
ध्रुवं करोत्येव कमप्यनुग्रहम्
~दण्डी (काव्यादर्शः १.१०४)
श्रद्धापूर्वक और यत्नपूर्वक आराधित की गयी विद्या,, निश्चित ही किसी अलौकिक (चामत्कारिक) कृपा को प्रदान करती हैं!!
(345) अपारे काव्यसंसारे कविरेव प्रजापतिः।
यथा वै रोचते विश्वं तथेदं परिवर्तते ।।
~अग्निपुराणम् ३३९/१०
इस संपूर्ण काव्य संसार में कवि ही ब्रह्मा है। उसको जैसा रुचिकर लगता है, उसी प्रकार इस विश्व को वह परिवर्तित कर देता है।।
(346) क्षमासारा हि साधवः
~विष्णुपुराणम्
सज्जन लोग हमेशा क्षमाशील होतें हैं!!
(347) गतासूनगतासूंश्च नानुशोचन्ति पण्डिताः। (श्रीमद्भ॰)
जो बात बीत गयी, सो बीत गयी,, इसलिए बुद्धिमान् लोग बीती बात के लिए बार बार शोक नहीं करतें!!
(348) उत्साहवन्त: पुरुषा नावसीदन्ति कर्मसु"
(रामा०किष्कि०१.१२२)
जिनके हृदय में उत्साह होता है वे पुरुष कठिन से कठिन कार्य आ पड़ने पर हिम्मत नहीं हारते!!
(349)रिपुष्वपि हि भीतेषु सानुकम्पा महाशया:"
(कथासरित्सागरम् ५.३)
उदार हृदय वाले व्यक्ति भयभीत शत्रु के प्रति भी कृपालु स्वभाव वाले ही होते हैं!!
(350) मूढानामेव भवति क्रोधो ज्ञानवतां कुतः
~विष्णुपुराणम्
केवल मूर्ख व्यक्तियों को ही क्रोध आता हैं,विचारावान् ज्ञानी पुरूष को भला वह कैसा आ सकता हैं!!
(351) उद्यन् आदित्य रश्मिभि: शीर्ष्णो रोगमनीनश:!"
उदय होता हुआ सूर्य किरणों के द्वारा मस्तक के रोग को नष्ट करता है।
(352) माता निन्दति नाभिनन्दति पिता भ्राता न संभाषते
भृत्य: कुप्यति नानुगच्छति सुत: कान्ता: च नालिङ्गते ।
अर्थप्रार्थनसङ्कया नकुरुते संभाषणं वै सुहृद्-
तस्मात् द्रव्यमुपार्जयस्व सुमते ! द्रव्येण सर्वे वशा: ॥
अर्थात :- माता बात बात पर डाँटती हो , पिता आपसे खुश नहीं हों , भाई आपसे बात करने में दिलचस्पी न लेता हो , पत्नी आपको आलिंगन न करती हो , मित्र आपसे दूर भागते हों कि कहीं यह उधार न मांग ले और मित्रवत व्यवहार न करते हों तो सुनो ! धन की शरण में चले जाओ , धन खूब कमाने लगो , देखना इस धन के कारण सब तुम्हारे वश में हो जायेंगे ।
धन में सबको अपने वश में करने की शक्ति है ।
Mother scolds. Father does not rejoice.
Brother doesn't converse. Servant gets angry.
Son doesn't follow/accompany. Wife doesn't embrace.
Fearing a loan-request,friend does not have a friendly conversation.
Listen All! Take resort in money. Everyone is controlled by money.
(353) उपस्थितद्वयं वक्ति त्रयस्थस्यानुपस्थितौ |
कुस्वभावो मनुष्याणां परनिन्दात्मसंस्तुतिः ||
While praising each other on face, doing a Gossips & criticism by two upon subject of third one in his/her absence is bad habit of mankind !
(354) नभः स्पृशं दीप्तम्।"
Touch the sky with glory.
(355) स्वहस्तग्रथिता माला स्वहस्तघृष्टचन्दनम्।
स्वहस्तलिखितस्तोत्रं शक्रस्यापि श्रियं हरेत्॥
अपने हाथों से गूँथी हुई माला, अपने हाथोंसे घीसा गया चन्दन व अपने हाथ से लिखा स्तोत्र ये कार्य इन्द्र की सम्पदा को भी अपने वश में कर लेते हैं।
(356) कर्मणा मनसा वाचा यदभीक्षणं निषेवते। तदेवापहरत्येनं तस्मात् कल्याणमाचरेत् ॥
मन, वचन, और कर्म से हम लगातार जिस वस्तु के बारे में सोचते हैं, वही हमें अपनी ओर आकर्षित कर लेती है। अतः हमे सदा शुभ चीजों का चिंतन करना चाहिए।
(357)वैभवः क्षणिकः किन्तु अस्पष्टता सदा "-नेपोलियन
बोनापार्टः।"
(358)अतिरूपेण वै सीता अतिगर्वेण रावणः ।
अतिदानाद् बलिर्बद्धो ह्यति सर्वत्र वर्जयेत् ।।
(359) विक्रेतुमसमर्थस्स विकला यस्य निर्मितिः |
उत्पादनानि भिन्नानि समाधानाय भोक्तृणाम् ||
He is unable to sell who's products & services are imperfect & mismatch to the exact expectations of customers.
(360) कृपानुभूति
शत्रु जब मित्र बन जावें; यह कृपा का फल है।
किन्तु जब मित्र भी शत्रु बन जावें तो यह महाकृपा का फल है।
प्रतिकूलानुकूलञ्च सर्वानुग्रहमूर्तयः।
प्रतिच्छाया पितुर्दीर्घा काले सङ्कटमोचका |
स्वीकर्तव्यानुसर्तव्या बालकैः पथदर्शिका ||
The children should follow the path defining experience of Father which is security during difficult times.
Judgments convey a lot in small letters.
("The solution will come out by trying, if not today then it will come out tomorrow")
दृष्ट्वापि सर्वं भुजमुष्टिदूरम् |
सङ्घस्य कार्यस्य फलानि यानि
सर्वाणि लब्धानि सुखावहानि ||
For Lonely work fruit doesn't come in possession to hand even if it appears close. The teamwork's fruits are those which all received pleasantly.!
बहुसुप्तः बहुभुक्तः मुखरश्च निन्दकः
गर्विष्ठः गतं शोचतः निजदुःख निवेदकः ।
अकारण विरोधकश्च गतवैभवे निमग्नः
जाड्यः आरामप्रियः दशैते मूर्ख लक्षणाः ।।
Sleeping a lot, eating a lot, talkative, indulging in criticising, very proud, grieving over past ,Narrating one's miseries, opposing without reason, revelling in past glories, foolishness and loving sedentary life are ten signs of a fool.
आदानस्य प्रदानस्य, कर्तव्यस्य च कर्मणः।क्षिप्रमक्रियमाणस्य कालः पिबति तद्रसम्॥
(हितोपदेश - ४/९५)
हिन्दी अर्थ 👉 लेने, देने और करने योग्य कार्य यदि तुरन्त नहीं कर लिया जाता तो समय उसका रस पी जाता है।
সংস্কৃত अर्थः 👉 यदि ग्रहणं, दानं, करणं च योग्यं कार्यं सद्यः न क्रियते तर्हि कालः तस्य रसं पिबति।
The sun causes the lotus to bloom. The moon on his own makes the lily to bloom. The cloud too, without being asked, gives water. Great souls are always taking the initiatives to do good to others even without being asked.
अप्राप्यं नाम नेहास्ति धीरस्य व्यवसायिनः।
Meaning - There is nothing unattainable to the one who has courage and who works hard.
Even though raised among crows, the Kokila (koel) sings melodious tunes. Thus, the virtuous ones don't shed their niceties even in company of villainous ones.
यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते रमन्ते तत्र देवताः ।
यत्रैतास्तु न पूज्यन्ते सर्वास्तत्राफलाः क्रियाः ।। मनुस्मृति ३/५६ ।।
Anvaya: यत्र तु नार्यः पूज्यन्ते तत्र देवताः रमन्ते, यत्र तु एताः न पूज्यन्ते तत्र सर्वाः क्रियाः अफलाः (भवन्ति) ।
जहाँ स्त्रियों की पूजा होती है वहाँ देवता निवास करते हैं और जहाँ स्त्रियों की पूजा नही होती है, उनका सम्मान नही होता है वहाँ किये गये समस्त अच्छे कर्म निष्फल हो जाते हैं।
Where women are worshiped, there lives the Gods. Wherever they are not worshiped, all actions result in failure.
शोचन्ति जामयो यत्र विनश्यत्याशु तत्कुलम् ।
न शोचन्ति तु यत्रैता वर्धते तद्धि सर्वदा ।। मनुस्मृति ३/५७ ।।
Anvaya: यत्र जामयः शोचन्ति तत् कुलम् आशु विनश्यति, यत्र तु एताः न शोचन्ति तत् हि सर्वदा वर्धते ।
जिस कुल में स्त्रियाँ कष्ट भोगती हैं ,वह कुल शीघ्र ही नष्ट हो जाता है और जहाँ स्त्रियाँ प्रसन्न रहती है वह कुल सदैव फलता फूलता और समृद्ध रहता है । (परिवार की पुत्रियों, बधुओं, नवविवाहिताओं आदि जैसे निकट संबंधिनियों को ‘जामि’ कहा गया है ।)
The family in which women (such as mother, wife, sister, daughter et al.) are full of sorrow that family meets its destruction very soon; while the family in which they do not grieve is always prosperous
गृहीत इव केशेषु मृत्युना धर्ममाचरेत् ॥
अजर-अमरवत् प्राज्ञः विद्याम् अर्थं च साधयेत् ।
गृहीतः इव केशेषु मृत्युना धर्मम् आचरेत् ।।
Virtuous men must acquire knowledge and wealth as if they will live for ever. But when it comes to following Dharma, they must not procrastinate. They should perform their duties (with a sense of urgency) as if death is pulling or holding them by their hair.
सुभाषितम् --
सन्तोषः परमो लाभः
सत्सङ्गः परमा गतिः l
विचारः परमं ज्ञानं
शमो हि परमं सुखं ll
(सुभाषितरत्नाकर:)
पदविभागः --
सन्तोषः,परमः ,लाभः, सत्सङ्गः, परमा, गतिः,
विचारः ,परमम्, ज्ञानम्, शमः , हि, परमम्, सुखम् l
अन्वयः --
सन्तोषः परमः लाभः (भवति) l सत्सङ्गः परमा गतिः (भवति) l विचारः परमं ज्ञानं (भवति) l शमो हि परमं सुखं (भवति ) l
Being satisfied at what one has achieved is the most gainful situation in life and always being in the company of wise and noble persons is the best way of living. Deliberation is the best form of achieving knowledge and a peaceful state of mind is the best state of happiness.
न च विद्यासमो बन्धुः न च व्याधिसमो रिपुः ।
न चापत्यसमो स्नेहः न च धर्मो दयापरः ॥
Knowledge is the greatest friend, disease is the worst enemy, ones child is the most loving person and compassion is the greatest virtue.
अज्ञेभ्यो ग्रन्थिन: श्रेष्ठा: ग्रन्थिभ्यो धारिणो वरा: ।
धारिभ्यो ज्ञानिन: श्रेष्ठा: ज्ञानिभ्यो व्यवसायिन: ॥
Compared to an illiterate, man with books is better. Compared to one having books, the one who can retain the facts given in books is better, compared to one who retains information, a person who understands the given knowledge is better but the one who puts knowledge into practice is the best!
Keywords Used
आत्मविश्वासः ,#जीवनदर्शनम् ,#स्वयंप्रेरणा ,#सद्गतिः ,#आनन्दः,
#उत्कृष्टता ,#प्रेरणादायकः ,#सामर्थ्यम् ,#शान्ति ,#उद्दीपनम् #साधनाः ,#प्रेरणास्रोतः ,#आत्मनिर्भरता , #स्वप्नः ,#अनुशासनम् ,
#ब्रह्मास्मि ,#पुनर्जन्मः ,#आत्मप्रेमः,#संस्कृतम्#
